ANONİM HALK EDEBİYATI

• Söyleyeni belli olmayan, halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu, sözlü geleneğe dayalı edebiyattır. Anonim edebiyatta ürünler yazılı olmadığı için dilden dile aktarılırken bazı değişikliklere uğrayabilir.
• Kim tarafından söylendiği bilinmez. Belli bir sahibi yoktur. Halkın ortak malı olan ürünlerden oluşur.
• Süsten uzak, açık, net, anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Dili sade, akıcı bir halk Türkçesidir.
• Aşk, hasret, yiğitlik, ölüm gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenmiştir.
• Hece ölçüsü kullanılmıştır. Şiirlerde hece ölçüsünün 7’li, 8’li, 11’li kalıpları ağırlıklı olarak kullanılır. Nazım birimi genellikle dörtlüktür.
• Ağırlıklı olarak yarım uyak kullanılmıştır. Bazı mânilerde cinaslı uyak da görülür.
• Somut ve gerçeklerle iç içe bir edebiyattır.
• Söz sanatları ve mecazlara sık rastlanmaz.
• Anonim halk edebiyatının mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal gibi türleri vardır.

Anonim halk şiiri nazım şekilleri şunlardır:

1. MANİ

Başta aşk olmak üzere hemen her konuda hecenin 7’li kalıbıyla söylenen, dörtlüklerle kurulan bir nazım şeklidir. Birinci, ikinci dördüncü dizeler birbirleriyle uyaklı, üçüncü dize serbesttir. Yani uyak dizilişi aaxa’dır. İlk iki dize doldurma dizedir. Asıl anlatılmak istenen, son iki dizede verilir.

Mâni Çeşitleri

a. Düz Mâni

Tek dörtlükten ve tüm dizeleri 7 heceden oluşan mâni çeşididir.

Bu tür mânide cinas kullanılmaz.

2. TÜRKÜ

• Türlü ezgilerle söylenen anonim halk şiiri nazım biçimidir. Halk şiirinin en eski biçimlerindendir.
• Türküler çağdan çağa ve yöreden yöreye içerik ve şekil olarak değişiklikler gösterebilir.
• Konularını aşk, doğa, güzellik, kahramanlık, gurbet, ölüm, sosyal konular. . . oluşturur.
• Türküler hecenin 7’li, 8’li ve 11’li kalıplarıyla söylenir.
• Yapı bakımından iki bölümden oluşur: bent ve kavuştak. Bentler, türkünün asıl sözlerinin bulunduğu kısımdır. Kavuştak ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümüdür. Kavuştak bölümüne “bağlama” da denir. Türküde bentler ikili, üçlü veya dörtlü dizelerden oluşur. Bentler kendi arasında, kavuştaklar kendi arasında uyaklıdır.
• Türküler; düzenleyicilerin, derleyicilerin ve yörelerin adıyla anılır.

Ezgilerine Göre Türküler

Kırık havalar: Usullü ezgilerdir. Deyiş, koşma, semah, tatyan, barana, zeybek, horon, hâlây, bar, bengi, sallama, güvende, oyun havası, karşılama, ağırlama, peşrev, teke zortlatması, gakgili havası, dımıdan, zil havası, fingil havası bu türe örnek verilebilir.

Uzun havalar: Usulsüz ezgilerdir. Uzun hava, barak, bozlak, gurbet havası, yas havası, tecnis, boğaz havası, elagözlü, maya, hoyrat, divan, yol havası, yayla havası, mugam bu türe örnek verilebilir.

Konularına Göre Türküler

Ninniler: Annenin çocuğunu kucağında, ayağında, beşikte veya salıncakta uyutmak için sağa sola belirli bir ritimle sallarken kendine özgü bir besteyle söylediği basit sözlü türkülerdir.

Çocuk Türküleri: Çocuklara sağlam bir kişilik kazandırmak, iyi duygu ve düşünceler aşılamak için yazılmış ve bestelenmiş türkülerdir. Okullarda ulusal bayram günlerinde söylenen şarkılar da bu bölüme girer.

Doğa Türküleri: Yaylalar, dağlar, ormanlar, dereler, geyikler, kuşlar, çiçekler gibi türlü doğa varlıklarını konu alan türkülerdir. Bu konular belli bir olaya bağlı olabileceği gibi türlü duyguların anlatılmasında da etkili olur. Bu türkülerde doğanın canlı cansız bütün varlıkları duygulu ve anlayışlı bir insan gibi düşünülür.

Aşk Türküleri: Aşk, kavuşma ve ayrılığı dile getiren içli türkülerdir.

Kahramanlık ve Askerlik Türküleri: Savaş, göç, akın gibi olayları yiğitçe bir üslupla anlatan türkülerdir. Cinayet, baskın, isyan gibi olaylarla ilgili türküler de bu bölüme girer. Kahramanlık türkülerinin çoğu halk şairlerince söylenmiş, sonradan halka mâl olmuştur. Örneğin Genç Osman Türküsü Kul Mustafa’ya aittir.

Tören Türküleri: Kına gecesi, nişan, düğün gibi törenlerde okunan türkülerdir.

İş Türküleri: Toplu olarak bahçede, bağda, bostanda, tarlada çalışırken söylenen türkülerdir.

Karşılıklı Türküler: İki kişinin karşılıklı olarak belli bir konu üzerinde söylediği türkülerdir. Genellikle eğlenceli ve hafif konuludur ve halk hikâyelerinde görülür.

Ölüm Türküleri (Ağıtlar): Genç yaşta hastalık, cinayet, kaza gibi nedenlerle ölenler için yakılan türkülerdir.

3. NİNNİ

• Annenin çocuğunu uyutmak için kendine özgü bir ezgiyle söylediği şiirlerdir.
• Belli bir uyak planı yoktur aynı zamanda dizeler arasında ölçü birliği görülmediği de olur.
• Sade bir dille söylenir..
• Genelde “ninni yavrum ninni uyusun da büyüsün ninni” gibi kalıplaşmış sözlere yer verilir.

Dandini dandini dastana
Danalar girdi bostana
Kov bostancı danayı
Yemesin lahanayı

4. AĞIT

Ağıt; ölüm ya da acı, üzücü bir olayın ardından söylenen halk türküsüdür. Ağıt söylemeye ağıt yakma, ağıt söyleyenlere ise ağıtçı denilmektedir.

Dörtlükler hâlinde, hece ölçüsüyle söylenir.

Uyaklanışı koşmaya benzer. Uyak şeması genellikle abab, cccb, dddb… şeklindedir.

Ağıtlarda, ölen kişinin ailede ve toplumda bıraktığı boşluk ve hatıraları, dostluğu, iyiliği, fazileti, cesareti, merhameti gibi konular işlenir.