Elektrik devrelerinde kullanılan ampuller, devreye gelen elektrik akımı ile çalışır. Ampulün parlaklığı, devredeki elektrik akımının gücüne ve bazı devre elemanlarına bağlı olarak değişir. Basit bir elektrik devresinde ampul parlaklığını etkileyen faktörler, pil sayısı, kablo uzunluğu ve ampulün özellikleri gibi değişkenlerle ilgilidir. Bu yazıda, ampul parlaklığını etkileyen bu faktörleri ve elektrik devresinde nasıl çalıştıklarını inceleyeceğiz.

5. Sınıf Ampul Parlaklığını Etkileyen Değişkenler Ders Notu

Basit bir elektrik devresi; pil, bağlantı kablosu, anahtar ve lambadan oluşur.

Devre elemanlarının görevleri şöyledir:

• Lamba: Elektrik enerjisini ışık enerjisine çevirerek aydınlatma sağlar.
• Duy: Lambanın takıldığı devre elemanıdır.
• Anahtar: Devrenin açılıp kapanmasını sağlar.
• Bağlantı kablosu: Devre elemanlarını birbirine bağlar ve elektrik enerjisini taşır.
• Pil: Devrenin enerji kaynağıdır, devreye elektrik enerjisi sağlar.

Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen Değişkenler

Basit bir elektrik devresinde bulunan elemanlar; pil, lamba, bağlantı kablosu ve anahtardır.

Çeşitli devreler kurulurken; sayısı değişmeyen devre elemanına kontrol edilen değişken (sabit tutulan değişken), sayısı istenilen şekilde değiştirilen devre elemanına bağımsız değişken, bunlara bağlı olarak değişen niceliğe ise bağımlı değişken denir.

A) Ampullerin Parlaklığını Değiştirelim

Tek pil, tek ampul kullanarak yandaki devreyi kurabiliriz.

Devreye özdeş bir ampul daha eklersek, yandaki devreyi elde ederiz. Bu devrede her iki ampulün de eşit parlaklıkta yandığını görürüz. Ancak, tek ampullü devrede olduğundan daha sönük yandığını fark ederiz.

Devreye özdeş bir ampul daha bağladığımızda, yandaki devreyi elde ederiz. Bu devrede bulunan ampuller de eşit parlaklıkta yanar. Ancak bu parlaklık, iki ampullü devredekinden daha azdır.

Etkinliğimizde, ampul sayısı artıkça, ampullerin parlaklıklarının da artıp artmadığını gözlemledik. Ampullerimizin parlaklığı, ampul sayısına bağlı olduğundan parlaklık, bağımlı değişkendir. Ampul sayısını artırarak ya da azaltarak ampul sayısının parlaklığa yani bağımlı değişkene olan etkisini gözlemledik. Buna göre, ampul sayısı, bağımsız değişken olur.

Etkinliğimizde, bağımlı değişkene (parlaklığa) etki eden bağımsız değişkenleri (ampul sayısı) araştırırken başka etkenlerin sonucu etkilememesi gerekir. Bunun için bu etkenlerin kontrol altına alınması gerekir. Bu etkenler; pillerin, ampullerin, anahtarın, duyların, kabloların sağlam, eskimemiş ve her düzenek için aynı durumda olmalarıdır.

Özet olarak,

• Bağımlı Değişken » Ampullerin parlaklığı
• Bağımsız Değişken » Ampul sayısı
• Kontrol Edilen Değişken » Düzenekteki her bir devre elemanının durumudur.

B) Devredeki Pil Sayısı Ampullerin Parlaklığını Nasıl Etkiler?

Tek bir pil, tek bir ampulün bulunduğu devremize bu sefer de özdeş bir pil ekleyelim.

Elde ettiğimiz devre yandaki gibidir. Bu durumda, ampulün Şekil 1 dekinden daha parlak yandığını görürüz. Devreye özdeş bir pil daha bağladığımızda ise, aşağıdaki şekilde görülen devreyi elde ederiz.

Bu durumda ampulün daha parlak yandığını görürüz.
Bağımlı Değişken » Ampullerin Parlaklığı
Bağımsız Değişken » Pil sayısı
Kontrol Edilen Değişken » Düzenekteki her bir devre elemanının durumudur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Basit bir elektrik devresinde ampulün parlaklığını etkileyen en önemli faktörlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?

a) Ampulün rengi
b) Pil sayısı
c) Kabloların uzunluğu
d) Devredeki ampul sayısı

Çözüm: Pil sayısı, devreye sağlanan elektrik enerjisini artırır. Daha fazla pil, ampulün daha parlak yanmasını sağlar.
Cevap: b) Pil sayısı

2. Soru:
Bir devrede ampul parlaklığını artırmak için aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılabilir?

a) Devreye daha fazla ampul eklemek
b) Daha güçlü bir pil kullanmak
c) Devredeki kabloyu uzatmak
d) Devredeki pillerin sayısını azaltmak

Çözüm: Daha güçlü bir pil kullanmak veya devredeki pil sayısını artırmak, ampulün parlaklığını artırır.
Cevap: b) Daha güçlü bir pil kullanmak

3. Soru:
Aşağıdaki durumlardan hangisi ampulün parlaklığını azaltır?

a) Devreye ek bir pil bağlamak
b) Pil sayısını artırmak
c) Devreye daha fazla ampul eklemek
d) Kısa devre yapmak

Çözüm: Devreye daha fazla ampul eklemek, devredeki elektriği daha fazla bölerek her bir ampulün daha az enerji almasına ve ampullerin parlaklığının azalmasına neden olur.
Cevap: c) Devreye daha fazla ampul eklemek

4. Soru:
Bir elektrik devresinde ampulün parlaklığı, kullanılan pil sayısı ile nasıl bir ilişkiye sahiptir?

a) Pil sayısı arttıkça ampulün parlaklığı azalır.
b) Pil sayısı arttıkça ampulün parlaklığı artar.
c) Pil sayısı arttıkça ampul yanmaz.
d) Pil sayısı arttıkça ampulün rengi değişir.

Çözüm: Pil sayısı arttıkça devreye daha fazla enerji sağlanır ve ampul daha parlak yanar.
Cevap: b) Pil sayısı arttıkça ampulün parlaklığı artar.

5. Soru:
Aşağıdaki hangi değişiklik ampul parlaklığını doğrudan etkilemez?

a) Ampul sayısını artırmak
b) Pil sayısını artırmak
c) Kablo uzunluğunu değiştirmek
d) Kablonun malzemesini değiştirmek

Çözüm: Kablo uzunluğunun değiştirilmesi, devre direncini etkileyebilir, ancak doğrudan ampulün parlaklığını etkilemeyebilir. Pil ve ampul sayısındaki değişiklikler ise doğrudan etki eder.
Cevap: c) Kablo uzunluğunu değiştirmek

6. Soru:
Bir devrede ampul parlaklığını azaltmak için aşağıdakilerden hangisi yapılabilir?

a) Pil sayısını artırmak
b) Kabloyu kısaltmak
c) Devreye daha fazla ampul eklemek
d) Daha güçlü pil kullanmak

Çözüm: Devreye daha fazla ampul eklemek, devredeki elektrik enerjisinin paylaşılmasına ve her ampulün daha az parlak yanmasına neden olur.
Cevap: c) Devreye daha fazla ampul eklemek

7. Soru:
Bir elektrik devresinde ampulün parlaklığını artırmak için hangi seçenek doğrudur?

a) Daha uzun kablolar kullanmak
b) Pil sayısını artırmak
c) Devredeki ampulleri çıkarmak
d) Ampulleri paralel bağlamak

Çözüm: Pil sayısını artırmak devreye daha fazla enerji sağlar ve ampulün parlaklığını artırır.
Cevap: b) Pil sayısını artırmak

Örnek Sorular:

Yukarıdaki şemada, devre elemanları numaralandırılarak gösterilmiştir.

1. Ampul
2. Anahtar
3. Bağlantı kablosu
4. Duy
5. Pil

Buna göre, yapılan numaralandırmalardan hangileri yanlıştır?

A) Yalnız 1 B) 1 ve 2  C) 3 ve 4 D) 1,2 ve 5

Basit bir elektrik devresindeki lambanın parlaklığı,

1. devredeki lamba sayısı,
2. devredeki anahtar sayısı,
3. devredeki pil sayısı

niceliklerinden hangisi ya da hangilerine bağlıdır?
A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) 1 ve 3 D) 1 ,2 ve 3