AKARSU AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
Akarsu aşındırmasını etkileyen etmenler;
- su miktarı (debi) arttıkça
- eğim arttıkça
- akış hızı arttıkça
- yatak genişliği azaldıkça ;
- taşınan yük miktarı arttıkça
- kayaç direnci azaldıkça
- bitki örtüsü seyrekleştikçe aşındırma faaliyetleri artar.
1) VADİLER
Akarsu yataklarını derine ve yana aşındırmasıyla oluşan oluklardır.
Vadi tipleri
a) Boğaz (yarma vadi): Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde oluşan vadilerdir.
b) Kanyon vadi: Derine aşındırmanın ve karstik arazilerin yaygın olduğu yerlerde görülen vadilerdir.
c) Çentik (V vadi): Akarsuların kaynağına yakın yerlerde ve akış hızının fazla olduğu yerlerde görülen vadilerdir.
d) Asimetrik (yatık yamaçlı) vadi: Akarsuyun farklı dirençteki arazilerin bulunduğu yerde oluşturduğu vadilerdir. Dirençli kısımlar dik, dirençsiz kısımlar ise yatıktır.
e) Tabanlı vadi: Akarsu aşındırmasının son safhalarında oluşan vadilerdir. Vadi tabanı ova biçiminde genişler.
2) PERİ BACASI
Volkanik arazilerde sel sularının aşındırması sonucu oluşur.
Tüflerin içindeki lavlar yüzeyi kaplayarak akan sel sularının aşındırıcı etkisine karşı altlarındaki tabakaları korur.
3) DEV KAZANI
Akarsuların şelale yaparak döküldükleri yerlerde, yüksekten hızla düşen suların çarptığı yeri aşındırmasıyla oluşan çukurluklara denir.
Şelaleler eğim kırıklarının bulunduğu yerlerde oluşur.
4) KIRGIBAYIR (BADLANS)
Kurak ve yarı kurak bölgelerde bitki örtüsünün zayıf, geçirimsiz tabakaların bulunduğu sert yamaçlarda sel sularının aşındırmasıyla oluşan yarılmış yüzeylerdir.
5) ŞELALE (ÇAĞLAYAN)
Akarsu yataklarında bazen bazı tabakalar aşınmaya karşı farklı direnç gösterir. Buna bağlı olarak basamaklar oluşur.
Akarsuların bu basamaklardan akan kısımlarına çağlayan denir. Eğer basamaklar yüksek ve düşen su miktarı fazla ise bu kısımlara şelale denir.
6) PENEPLEN (YONTUK DÜZ)
Akarsular ve diğer dış kuvvetlerin yeryüzünü aşındırması sonucunda deniz seviyesinde hafif dalgalı düzlükler oluşur. Bu düzlüklere peneplen denir.
7) PLATO
Akarsular tarafından derince parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalan geniş düzlüklere plato denir.
