AHMET MİTHAT EFENDİ (1844—1912)

Türk edebiyatında en çok eser veren sanatçılardan biri olduğu için yazı makinesi olarak adlandırılmıştır. 200’ün üzerinde eseri vardır.

Edebiyat, tarih, hukuk, felsefe, coğrafya, ziraat, iktisat gibi birçok alanda ve roman, makale, öykü, anı, tiyatro, gezi türlerinde eserler vermiştir.

“Halk için roman” çığırını edebiyatımızda o açmıştır. Halk tabakasını gözeterek eser verdiği için hikâye ve romanlarında halka seslenmek istediği için halkın rahatlıkla anlayabileceği sade dil kullanma yoluna gitmiştir. Eserleriyle toplum için “hace—i evvel” (ilk öğretmen) olmuş, “sanat toplum içindir” anlayışını benimsemiştir.

Yazar, hikâye ve romanlarında meddah tekniğinden yararlanarak kendi düşüncelerine yer verir. Meddahlar gibi okuyucunun dikkatini anlatılan konu üzerinde toplayabilmek için onlarla diyalog kurma yolunu seçer.

Hikâye ve romanlarında kendi kişiliğini gizlemez, zaman zaman yazar kimliğiyle ortaya çıkar, okuyucuya hitap eder, onunla diyalog kurar; olay örgüsüne veya kahramanlara müdahale eder. Okuyucuya “Ey kaari” (ey okuyucu) diye seslenir.

Yazdıklarında ders verme amacı güttüğü için eserlerinin sonunda bir “ kıssadan hisse” çıkarır.

Devrinde moda olan birçok edebî akımın etkisinde kalmıştır. O, ilk eserlerini romantizmin, daha sonraki kalem faaliyetinde realizmin (Henüz On Yedi Yaşında) ve natüralizmin (Müşahedat, Taaffüf) etkisi altında yazmıştır.

Tarih, polisiye, macera,aşk,yanlış Batılılasma, cariyelik gibi birçok konuda roman yazmıştır. Romanların isimleri bile konuları hakkında bilgi verir Letaif-i Rivayât adlı eseriyle Türk edebiyatında ilk hikâye örneklerini vermiştir.

Tercüman—ı Hakikat, Bedir, Devir gazetelerini ve Dağarcık ve Kırkambar adlı dergileri çıkarmıştır.

Eserleri

Roman: Felatun Bey ile Rakım Efendi, Hasan Mellah yahut Sır İçinde Esrar, Hüseyin Fellah, Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş, Süleyman Musli, Kafkas, Çengi, Karnaval, Acaib—i Alem, Hayret, Arnavutlar-Solyotlar, Haydut Montari, Gürcü Kızı yahut İntikam, Diplomalı Kız, Ahmet Metin ve Şirzad yahut Roman içinde Roman, Taaffüf, Gönüllü, Altın Aşıkları, Jön Türk, Yeniçeriler, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Dürdane Hanım, Müşahedat, Yeryüzünde Bir Melek, Karı—Koca Masalı, Esrar—ı Cinayat

Hikâye: Letaif—i Rivayat, Kıssadan Hisse

Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan

Hatıra: Menfa

Tiyatro: Çengi yahut Daniş Çelebi, Çerkez Özdenler, Açıkbaş, Eyvah, Hükm-i Dil, Fürs-i Kadimde Bir Facia yahut Siyavuş, Arz-ı Sar yahut Avrupa’nın Eski Medeniyeti

Mektup: Muhaberât ve Muhaverât