AHMET HAMDİ TANPINAR (1901—1962)

Tanpınar, çok yönlü bir insan ve sanatçıdır.

Anadolu’nun değişik yerlerinde öğretmenlik, üniversitede profesörlük, ayrıca milletvekilliği de yapmış olan Tanpınar, Yeni Türk Edebiyatı’nın ilk profesörüdür.

Roman, öykü, deneme, makale, edebiyat tarihi türlerinde eser vermiş ancak asıl önemli yanı şairliğidir.

Şiirlerinde Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’den etkilenmiştir.

Serbest nazımla yazdığı birkaç şiiri dışındaki şiirlerini hece ölçüsüyle yazmıştır.

Kendi ifadesiyle “hece vezninde aruzun sesini bulmaya çalışanlardan”dır. Folklordan daima uzak durmuştur.

Fransız şairlerini yakından tanıyıp sembolistlerden etkilenmiştir.

Filozof Henri Bergson ve onun “zaman” anlayışı, Tanpınar’ın şiir sanatının özünü oluşturur.

Marcel Proust’un zaman anlayışından etkilenmiş, özellikle romanlarında bunu yansıtmıştır.

Şiirlerinde zaman, yalnızlık, rüya, musiki, sonsuzluk, hayal, aşk ve güzellik temalarını işlemiştir.

Estetiğini rüya ve masala dayandırmıştır.

Zaman kavramı üzerinde duran sanatçı, tarihi konulardan uzak durmaya çalışmıştır ancak onun en önemli şiiri olan “Bursa’da Zaman”da geçmişle bugünü birlikte anlamaya çalışmıştır.

Tanpınar’ın şiirleri genel olarak üçe ayrılabilir:

a) Dış âlemi tasvir eden şiirler: (Sonbahar, Hicret, lsfahan, Odalarda Akşam, Musul Akşamları, Aynalar, Uyanma, Deniz Ufkunda, Sabaha Karşı, Gezinti, Mavi Maviydi Gökyüzü, Bursa’da Zaman, Deniz, Akşam)

b) Ruh hallerini imajlar ve sembollerle anlatan şiirler: (Gül, Raks, Ne İçindeyim Zamanın, Musiki, Şiir, Karışan Saatler İçinde, Başka Bir Yıldızda, Siyah Atlar, Kalbim, Bir Gül Bu Karanlıklarda, Güller ve Kadehler, Bendedir Korkusu, Defne Dalı, Ey Kartal Bakışlı)

c) Serbest imajlara dayanan şiirler: (Eşik, Zaman Kırıntıları)

Şiirlerinde “ahenk”e önem veren sanatçı; musiki ve his ağırlıklı şiirler de yazmıştır.

Şiirlerinde çok titiz davranmıştır; bu nedenle az sayıda şiir yazmıştır.

Kelime titizliğine önem vermiştir.

Zor yazan bir şair olan Tanpınar’ın bazı şiirleri 25-30 yıllık bir işlenme döneminden sonra ortaya çıkmıştır.

Şiirleri yalın bir dille yazmış, şiirlerini kendine özgü sıfatlarla süslemiştir.

“Bursa’da Zaman”, “Ne İçindeyim Zamanın”, “Her Şey Yerli Yerinde”, “Selam” ünlü şiirleri arasındadır.

Şiir teorisi açısından “Şiir Hakkında” adlı yazısı ile ölümünden birkaç ay önce Antalya Lisesi’nden bir öğrenciye yazdığı “Antalyalı Genç Kıza Mektup”u son derece önemlidir. Mektubunda “… şiir, söylemekten ziyade bir susma işidir… , roman anlayışım şiir anlayışımdan fazla ayrılmaz.” der.

Şiirsel üslubuyla Türk romanında çığır açmıştır.

Türk romanına yeni ve modern bir anlatım tekniği kazandırmıştır.

Romanlarında geçmişe özlem, Doğu-Batı çatışması, zaman, aşk temalarını işlemiştir.

Marcel Proust’un “Geçmiş Zaman Peşinde” adlı romanının etkisiyle Tanpınar, romanlarında, zamanı bir roman tekniği olarak kullanmıştır.

Tanpınar: “Şiirde sustuğum şeyleri roman ve hikâyemde anlatırım.” demiştir.

Eserleri

— Şiir: Şiirler, Bütün Şiirleri (“Şiirler” kitabındaki şiirler ve bunun dışında kalanlar)
— Roman: Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Sahnenin Dışındakiler, Mahur Beste, Aydaki Kadın
— Öykü: Abdullah Efendi’nin Rüyaları, Yaz Yağmuru
— Deneme: Beş Şehir, Yaşadığım Gibi
— İnceleme-Araştırma: 19. Asır Türk Edebiyatı, Tevfik Fikret, Yahya Kemal, Edebiyat Üzerine Makaleler