Afetler, doğrudan insan yaşamını, çevreyi ve ekonomik faaliyetleri tehdit eden olaylardır. Afetler doğal veya beşerî (insan kaynaklı) olabilir ve büyük zararlar doğurabilir. 9. sınıf coğrafya müfredatında, afet türleri ve bunların etkileri incelenir.

Afet Türleri:

Afetler, çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Yavaş gelişen afetler ve hızlı gelişen afetler olarak ikiye ayrılır. Şiddetli soğuklar, kuraklık, kıtlık gibi olaylar yavaş gelişen afetlerdir. Deprem, seller, su taşkınları, toprak kaymaları, kaya düşmeleri, çığ, fırtınalar, hortumlar, volkanlar, yangınlar vb. olaylar ise hızlı gelişen afetlerdir.

Afetler genel olarak doğal ve insan kaynaklı olmak üzere iki ana gruba ayrılır:

Doğal afetler, jeolojik, klimatolojik ve biyolojik afetleri kapsar.

• Jeolojik kökenli afetler: Yerin iç kısımlarından kaynaklanan olaylardır. Depremler, volkanik patlamalar, tsunamiler, heyelanlar ve kaya düşmeleri bu gruba girer.
• Klimatik afetler: Meteorolojik olaylar sonucu meydana gelir. Sıcak hava dalgaları, fırtına, hortum, kasırga, sel, çığ ve aşırı yağışlar bu tür afetlerdendir.
• Biyolojik afetler: Erozyon, böcek istilaları, salgınlar ve orman yangınları gibi olaylardır.

Beşeri afetler insan kaynaklıdır. Sosyal ve teknolojik afetler olarak sınıflandırılır:

• Sosyal afetler: Savaşlar, yangınlar, terör saldırıları ve göçlerdir.
• Teknolojik afetler: Maden kazaları, biyolojik ve kimyasal silahların neden olduğu kazalar, nükleer kazalar, sanayi kazaları ve ulaşım kazaları bu gruba girer.

Türkiye’de Afetler:

• Türkiye’nin coğrafi konumu, birçok afete açık bir bölge olmasına yol açmaktadır. Depremler, heyelanlar, sel, çığ ve orman yangınları Türkiye’de sık görülen afetlerdir. Depremler, Türkiye’deki en önemli afetlerden biri olup büyük yıkımlara neden olmuştur.
• Türkiye’de yaşanan bazı önemli depremler: 1939 Erzincan depremi, 1999 Gölcük depremi ve 2023 Kahramanmaraş depremidir.
• Erozyon, Türkiye’nin en önemli doğal afetlerinden biridir. Arazinin engebeli olması, iklim koşulları ve yanlış arazi kullanımı erozyonun başlıca nedenleridir. Erozyon sonucu verimli topraklar kaybedilir ve göller/barajlar dolar.

• Akdeniz-Himalaya Deprem Kuşağı’nda yer alan Türkiye, aktif fay hatlarına sahip bir ülkedir. Bu nedenle jeolojik yapısı gereği Türkiye’de sık sık depremler meydana gelmektedir.

• Türkiye’de sık görülen doğal afetlerden biri de sel ve taşkınlardır. Akarsu yataklarına yakın alanlara yerleşim yapılması ve yanlış arazi kullanımı, bu tür olayların başlıca nedenleri arasında yer alır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi doğal afet türlerinden biri değildir?

A) Deprem
B) Sel
C) Tsunami
D) Sanayi kazası
E) Volkanik patlama

Çözüm:
Sanayi kazası, doğal afet türlerinden biri değildir. Diğerleri (deprem, sel, tsunami ve volkanik patlama) doğal olaylardır ve insan müdahalesi olmadan meydana gelirken, sanayi kazası insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan bir durumdur.

Cevap: D

Soru 2:
Hangi afet türü, yer altındaki magma hareketlerinin sonucunda oluşan ve yeryüzüne sıcak gaz, lav ve püskürmeler şeklinde çıkan olayları kapsar?

A) Deprem
B) Volkanik patlama
C) Tsunami
D) Sel
E) Kuraklık

Çözüm:
Volkanik patlama, yer altındaki magma hareketlerinin sonucunda meydana gelir ve yeryüzüne sıcak gaz, lav ve diğer materyallerin çıkmasına neden olur.

Cevap: B

Soru 3:
Aşağıdaki afet türlerinden hangisi, genellikle aniden meydana gelir ve kısa süre içinde büyük yıkıma neden olabilir?

A) Kuraklık
B) Sel
C) Deprem
D) Fırtına
E) Tüm diğerleri

Çözüm:
Deprem, genellikle aniden meydana gelen ve kısa süre içinde büyük yıkıma neden olabilen bir doğal afettir. Diğer afet türleri de aniden ortaya çıkabilir, ancak depremin doğası gereği yıkım anlık gerçekleşir.

Cevap: C

Soru 4:
Sel olaylarının en çok görüldüğü dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) İlkbahar
B) Kış
C) Sonbahar
D) Yaz
E) Tüm mevsimler

Çözüm:
İlkbahar, özellikle karların erimesi ve yağışların artması nedeniyle sel olaylarının en çok görüldüğü dönemdir. Bu mevsimde yoğun yağışlar, akarsuların debisini artırarak sel riskini artırabilir.

Cevap: A

Soru 5:
Tsunami nedir ve hangi doğal afet türüyle ilişkilidir?

A) Aniden meydana gelen yer yüzü kaymalarıdır.
B) Okyanuslardaki deprem veya volkanik patlamalar sonucu oluşan dev dalgalardır.
C) Sıcak hava akımları sonucunda meydana gelen bir hava olayıdır.
D) Yıldızların patlaması sonucu oluşan ışık fenomenidir.
E) Kar erimeleri sonucu meydana gelen su baskınlarıdır.

Çözüm:
Tsunami, genellikle okyanuslardaki deprem veya volkanik patlamalar sonucu oluşan dev dalgalardır. Bu tür dalgalar, kıyıya vurduğunda büyük yıkımlara neden olabilir.

Cevap: B