Her maddede farklı olan ve maddeleri birbirinden ayırt etmeye yarayan özelliklere ayırt edici özellikler denir. Ayırt edici özellikler maddenin miktarına bağlı değildir. Bir bardak suyun özellikleri neyse bir kova suyun özellikleri de aynıdır.

Maddenin ayırt edici özellikleri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Maddenin katı, sıvı ve gaz haline ait olan ayırt edici özellikleri varsa (+), yoksa (–) ile belirtilmiştir. (?) soru işareti konulan yer ise maddenin gaz halinin öz kütlesi eşit basınç ve sıcaklıkta olduğu sürece ayırt edicidir. Yoksa değildir.

Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Maddeleri birbirinden ayırt etmeyi sağlayan özelliklere maddenin ayırt edici özellikleri denir.

Bunlardan bazıları,

• Yoğunluk (özkütle)
• Erime veya donma sıcaklığı
• Kaynama veya yoğunlaşma sıcaklığı
• Öz ısı
• Genleşme kat sayısı
• Çözünürlük
• Elektrik iletkenliği
• Isı iletkenliği
• şeklindedir.

Yoğunluk (Özkütle)

Birim hacimdeki madde miktarına yoğunluk denir. Sabit sıcaklık ve basınç altında maddenin üç fiziksel hâli içinde ayırt edicidir. Katı ve sıvılarda özkütle sıcaklık artışıyla biraz azalırken, sıcaklık azalmasıyla da biraz artar.

Erime sıcaklığı

Katı bir maddeye dışardan ısı verildiğinde erimeye başladığı sıcaklığa erime sıcaklığı denir. Erime sıcaklığı katı maddeler için ayırt edici özelliktir. Bir maddenin erime ve donma sıcaklığı birbirine eşittir. Maddenin kütlesindeki ya da ısı kaynağının gücündeki değişim erime sıcaklığını değiştirmez,
erime süresini değiştirir.

Kaynama sıcaklığı

Isı alan sıvıların kaynamaya başlayıp gaz hâline geçtiği sıcaklığa kaynama sıcaklığı denir. Sıvı hâlden gaz hâline geçmeye buharlaşma denir. Buharlaşma her sıcaklıkta olabilir. Bir maddenin kaynama ve yoğunlaşma sıcaklığı birbirine eşittir.

Çözünürlük

Belli bir sıcaklıkta 100 cm? çözücüde çözünen maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Maddenin her üç hâli içinde ayırt edici bir özelliktir.

Erime ısısı

Erime sıcaklığındaki 1 gram katı maddeyi sıvı hâle getirmek için gerekli ısı miktarına erime ısısı denir.

Genleşme kat sayısı

Bir maddenin 1 cm3 lük parçasının sıcaklığının 1 ^oC değişmesi durumunda hacmindeki değişme miktarına genleşme kat sayısı denir. Katı ve sıvı maddeler için ayırt edicidir.

Öz ısı

Bir maddenin 1 gramının sıcaklığını 1 ^oC değiştirmek için gerekli ısı miktarına öz ısı denir. Maddenin üç hâli için de ayırt edicidir.

Boyca Uzama Katsayısı:

Boyu 1 cm olan maddenin sıcaklığının 1 °C değişmesi durumundaki boyundaki değişme miktarı

Genişleme Katsayısı:

1 cm³ lük maddenin sıcaklığının 1 °C değişmesi durumunda hacminde meydana gelen değişme miktarı

Öz Hacim:

Maddenin birim kütlesinin hacmi

Esneklik Katsayısı:

Bir maddenin hacmin veya şeklinin değiştirilmesi durumunda tekrar eski haline dönebilme katsayısı

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi saf bir maddenin kesinlikle ayırt edici özelliğidir?
a) Renk
b) Koku
c) Erime noktası
d) Şekil

Çözüm:
Saf maddelerin erime noktası sabittir ve ayırt edicidir.
Cevap: c) Erime noktası

---

2. Soru:
Bir maddenin aynı koşullarda ölçülen aşağıdaki özelliklerinden hangisi her zaman sabittir?
a) Hacim
b) Kütle
c) Sıcaklık
d) Kaynama noktası

Çözüm:
Saf maddelerin kaynama noktası sabittir.
Cevap: d) Kaynama noktası

---

3. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi iki saf maddeyi birbirinden ayırmak için kullanılamaz?
a) Isıtıldığında davranış
b) Işığı geçirme özelliği
c) Suda çözünme hızı
d) Manyetik özellik

Çözüm:
Işığı geçirme özelliği ayırt edici değildir, çünkü birçok madde benzer özellik gösterebilir.
Cevap: b) Işığı geçirme özelliği

---

4. Soru:
Bir maddenin saflığı aşağıdakilerden hangisiyle kesin olarak belirlenir?
a) Belirli bir sıcaklıkta erimesi
b) Parlak görünmesi
c) Sıvı halde olması
d) Renksiz olması

Çözüm:
Saf maddeler belirli ve sabit bir sıcaklıkta erir.
Cevap: a) Belirli bir sıcaklıkta erimesi

---

5. Soru:
Aşağıdaki özelliklerden hangisi bir maddenin saf olduğunu kanıtlamaz?
a) Sabit bir sıcaklıkta kaynaması
b) Homojen görünmesi
c) Belirli bir sıcaklıkta donması
d) İletken olması

Çözüm:
İletkenlik saf olup olmadığını kanıtlamaz, çünkü karışımlar da iletken olabilir.
Cevap: d) İletken olması

---

6. Soru:
İki farklı saf maddeyi birbirinden ayırmak için en güvenilir yöntem hangisidir?
a) Fiziksel görünümlerine bakmak
b) Tatlarına bakmak
c) Belirli sıcaklıklarda nasıl davrandıklarını incelemek
d) Ağırlıklarını ölçmek

Çözüm:
Saf maddelerin erime/kaynama noktaları gibi termal özellikleri kesin ayırt edicidir.
Cevap: c) Belirli sıcaklıklarda nasıl davrandıklarını incelemek