- Türkiye, savaş sırasında seferberlik ilan ederek çalışan nüfusunun önemli bir bölümünü silah altına alınca, üretimde azalma olmuştur.
- Ülke gelirinin önemli bir bölümü savunma giderlerine ayrıldığından savaş öncesinde planlanan çalışmalar ve sanayi yatırımları bir süre ertelenmiştir.
- 1929 Ekonomik Buhranı sonucunda daralmış olan ithalat, savaşın ilk yıllarında yarı yarıya düşmüştür.
- Türkiye savaş yıllarında büyümeyi hızlandırmaktan çok mal darlığını hafifletme, fiyat artışlarını engelleme, karaborsa ile mücadele etme ve sosyal adaleti sağlama politikası izlemiştir.
- 18 Ocak 1940’ta Millî Korunma Kanunu çıkarılarak üretim, dağıtım ve tüketim işleri tümüyle devlet kontrolüne alınmıştır. Bu kanuna dayanılarak mal stoklamak suretiyle fiyat artışını önlemek için “narh koyma” uygulamasına gidilmiştir.
Bilgi: Millî Korunma Kanunu ile;
– Devlete gerektiğinde üretimi aksatan işletmelere el koyabilme yetkisi verilmiştir.
– Dış ticaretin düzenlenmesi ve kontrolü gibi müdahaleler devlet eline bırakılmıştır.
– Hükûmete halkın ve millî savunmanın ihtiyaç duyduğu maddelerin değer fiyatının ödenmesi karşılığında alma ve amacına göre ihtiyacı olan kurumlara kârsız verme yetkisi verilmiştir.
- Millî Korunma Kanunu gereğince Petrol Ofisi, Et ve Balık Kurumu kurulmuştur.
- Tahıl stoklarına el konularak ekmek karnesi uygulaması başlatılmıştır.
- Ticaret Ofisi ve İaşe Müsteşarlığı kurularak temel tüketim mallarının karne ile dağıtımı denetlenmiş, iç ve dış ticarette fiyatlar belirlenmiştir. Ancak sıkı fiyat kontrolü birçok malın piyasadan çekilmesine yol açmıştır.
- İaşe Müsteşarlığı kaldırılarak gıda maddelerinin fiyat denetimleri hafifletilmiştir. Bu değişiklik şehirlerde fiyat artışlarını ve karaborsayı artırmış, en yüksek enflasyonun bu dönemde yaşanmasına yol açmıştır.
- 11 Kasım 1942’de Varlık Vergisi ve Toprak Mahsulleri Vergisi adıyla iki olağanüstü vergi konmuştur. Bu vergilerin amacı savaşı fırsata dönüştüren işletmelerin haksız kazançlarını engellemekti. Ancak uygulamada gayrimüslimlerin aleyhine sonuçlar ortaya çıkmıştır.
- Tepkilere neden olan Varlık Vergisi 1944’te, Toprak Mahsulleri Vergisi 1946’da kaldırılmıştır.
- İkinci Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’de yaşanan ekonomik sıkıntılar nedeniyle nüfus artışında azalma olmuştur.
- Savaş nedeniyle II. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanamamıştır. Savaş bittiğinde Türkiye ekonomisi 1934’te bulunduğu gelişme düzeyinin altına düşmüştür.
- Savaş yıllarında millî gelirde (1942 hariç) sanayi ve tarım üretimi sürekli düşmüştür.
Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler
- İkinci Dünya Savaşı sırasında ekonomik alanda yapılamayan devlet harcamalarının bir kısmı eğitim ve kültüre ayrılmıştır. Savaş dönemindeki (1939 – 1945) eğitim yatırımları, Cumhuriyetin ilanından savaşın çıktığı yıla kadar olan yatırımlardan daha fazladır.
- 1940 yılında çıkarılan bir kanunla köylülerin kendi bölgelerinde pratik bilgilerle eğitilmesini öngören Köy Enstitüleri kurulmuştur.
- İkinci Dünya Savaşı’nın Türk toplumu üzerindeki etkileri Türk edebiyatına da konu olmuştur. Türk edebiyatçıları sosyal gerçekçilik akımının etkisiyle çeşitli eserler vermişlerdir.
- Garip Akımı bu dönemde ortaya çıkmıştır. Orhan Veli Kanık, Rıfat Horozcu, Melih Cevdet Anday, Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Behçet Necatigil ve Sait Faik Abasıyanık dönemin en meşhur edebiyatçılarındandır.
- Savaştaki gelişmelere duyulan merak Türkiye’de radyonun yaygınlaşmasına ortam hazırlamıştır. Ankara Radyosu ve İstanbul Radyosu 1943’te sürekli yayın yapmaya başlamışlardır.
- Bu dönemde başta Münir Nurettin ve Hafız Burhan olmak üzere pek çok sanatçı plaklarında türkülere yer vermişlerdir.
- 1940’ta İstanbul Konservatuvarı yeniden açılmıştır.
- Sanat musikisi ile ilgilenenler daha büyük kitlelere ulaşmak için halk musikisinden yararlanmışlardır. Sadettin Kaynak, Safiye Ayla, Müzeyyen Senar, Hamiyet Yüceses, Perihan Altındağ Sözeri dönemin en önemli sanatçılarıdır.
