1960 Sonrası Türk Dış Politikasını Etkileyen Gelişmeler
Türk – Yunan İlişkileri ve Kıbrıs Sorunu
1954 sonrası ise Kıbrıs Sorunu başta olmak üzere Türkiye ile Yunanistan arasında;
- Ege Adaları, Kıta Sahanlığı, Karasuları konuları,
- Yunanistan’ın, Türkiye’ye karşı terör örgütleri ile işbirliği içinde olması (PKK ve Ermeni ASALA)
- sorunlarına ortam hazırlamıştır.
- 1953 Balkan Paktı sonucu Yunanistan, 1954 itibariyle Kıbrıs konusunu Türk – Yunan gerginliğine dönüştürmüş, daha da ötesi Birleşmiş Milletlere taşımıştır.
Akritas Planı
21 Nisan 1966 tarihli Patris Gazetesi’nde yayınlanan bu plana göre Türk halkı ani bir saldırı ile yok edilecek ve Ada Yunanistan’a bağlanacaktı. Bu planın hazırlayıcıları arasında AKRİTAS kod adlı İçişleri Bakanı Yorgacis, Cumhurbaşkanı Makarios, Meclis Başkanı Klerides gibi isimler de bulunmaktaydı.
Planın ana hatları şöyleydi: “Makarios’un verdiği demeçler millî davanın alacağı yönü göstermiştir. Amaca ulaşmak için iç ve dış tahrikler izlenecektir.
Kıbrıs Sorunu
- Yunanistan’ın 1954’te Kıbrıs sorununu BM’ye taşıması ile Kıbrıs uluslararası bir konu ve sorun haline gelmiştir.
- Yunanistan’ın self- determinasyon tabelini BM reddetmiş ve Türkiye, Kıbrıs konusunu daha önemli görmeye başlamıştır.
- Kıbrıslı Rumların kurduğu EOKA (Kıbrıs Mücadelesi Rum Örgütü) Kıbrıs’ta İngilizlere ve Türklere yönelik tehdiş hareketlerine başlamıştır.
Kıbrıs Kronolojisi
- Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (28 Aralık 1967),
- Kıbrıs Türk Federe Devleti (13 Şubat 1975),
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (15 Kasım 1983)
EOKA
- Kıbrıs’tan Türkleri ve İngilizleri atma,
- Kıbrıs’ta ENOSİS’i (Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlama) gerçekleştirme amacıyla tehdiş hareketlerini yoğunlaştırmıştır.
- Bu gelişmeler üzerine 1959’da Zürih’te Türk ve Yunan Başbakanları görüşmelere başlamış ve Kıbrıs’ta, bağımsız bir devlet kurulması görüşünde uzlaşmışlardır.
Zürih Konferansı kararları paralelinde 23 Şubat 1959’da imzalanan Londra Antlaşması ile Kıbrıs Devleti’nin kurulması kararı onaylanmış ve Londra Antlaşması’nda,
— Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulma anlaşması
— Garanti Antlaşması
— İttifak Antlaşması
— Uyuşma Antlaşmaları
yer almıştır.
Londra Antlaşması’yla, Ada’daki Türk ve Rum toplumunun kurulacak Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki temsil şartlarını şöyle belirledi;
I. Türk ve Rum toplumları kendilerini ilgilendirecek işleri toplum meclislerinde yürüteceklerdi.
II. Yürütmenin başkanı olan cumhurbaşkanı Rum, yardımcısı Türk olacaktı.
III. Cumhurbaşkanı, üyelerinden üçünün Türk, yedisinin Rum olacağı bakanlar kurulu ile görevini yürütecekti.
IV. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin anayasal düzeninin sürekliliği İngiltere, Türkiye ve Yunanistan’ın garantisi altında olacaktı.
1960 Antlaşmalarına rağmen EOKA’nın tedhiş hareketleri sürmüş, 1963’te Rum lider Makarios’un Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’ye “Anayasa değişikliği” talebini Türkiye reddetmiştir. Türkiye’nin bu tutumu sonucu 25.000 Türk köylerinden göçe zorlanmış, 24 Aralık 1963’te “Kanlı Noel” olarak bilinen ve 24 Türk’ün şehit edildiği gelişme üzerine Türk savaş uçakları Lefkoşe üzerinde uçmaya başlamıştır.
BM’nin Kıbrıs’a “Barış Gücü” kararına rağmen Rum örgütlerinin tedhiş hareketleri sürmüş, Türkiye’nin Kıbrıs’a yönelik askeri müdahale seçeneğine ABD Başkanı Johnson, yazdığı mektupla engel olmuştur.
BİLGİ: 16 Ağustos 1960’ta bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Cumhurbaşkanlığı’na Rum lider Makarios, yardımcılığına da Türk lider Fazıl Küçük getirilmiştir.
Kıbrıs’ta EOKA terör eylemlerine karşı 1955’te kurulan Türk Milli kavemet Teşkilatı (TMT), 1967’e kadar barışçıl tutum izlese de Türklere yönelik olayların artarak devam etmesi sonucu Kıbrıs Türkleri, 28 Aralık 1967’de, “Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’ni” kurarak, “Kıbrıs Anayasası” hükümleri saklı kalmak kaydıyla bu yönetimin başına Dr. Fazıl Küçük ve başkan yardımcılığına Rauf Denktaş seçimle gelmiştir.
Kıbrıs Cumhuriyeti Rum yönetiminin Türklere yönelik ekonomik ve sosyal baskılarını da yetersiz gören EOKA, Enosis’i hemen gerçekleştirmek için 15 Temmuz 1974’te Makarios’a karşı bir darbe gerçekleştirmiş; EOKA üyeleri Nikos Sampson’u Cumhurbaşkanlığı’na getirerek “Kıbrıs Elen Cumhuriyeti’nin” kurulduğunu ilan etmişlerdir.
Türkler Kıbrıs’ta (Ayşe Tatile Çıktı)
Başbakan Bülent Ecevit’in ve Başbakan Yardımcısı olan Necmettin Erbakan’ın kurduğu CHP – MSP koalisyon hükümeti 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs’a askeri çıkarma yapmış ve Bülent Ecevit, “Kıbrıs’a savaşmak için değil, Ada’ya barış götürmek için geliyoruz. Türkler için değil Rumlar için de barışı amaçlıyoruz…” beyanı bu harekâtın “Kıbrıs Barış Harekâtı” olarak anılmasında da etkili olmuştur.
Lefkoşa’ya kadar ilerleyen Türk kuvvetleri, BM’nin ateşkes çağrısına uyarak ilerlememiştir. 25 Temmuz 1974’te Türkiye, Yunanistan ve İngiltere, Kıbrıs Sorununun görüşülmesi için Cenevre’de görüşmelerde sonuç çıkmamış ve Türkiye, 14 Ağustos 1974’te “İkinci Barış Harekâtı’nı” başlatmıştır.
Ada’nın üçte birine sahip olan Türkiye, BM’nin ateşkes çağrısına uymuş ve 16 Ağustos 1974’te harekâtı durdurmuştur.
BİLGİ: ABD; Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekâtı’na karşılık Türkiye’ye yaptığı yardımları kesmiş, silah ambargosu uygulamıştır. Buna karşılık Türkiye, 1969 “Savunma ve İş Birliği Antlaşması’nı” yürürlükten kaldırmış, ABD’nin Türkiye’deki üslerine 1975’ten itibaren el koymuştur.
