ABD’de 1929’da başlayıp 1930’lu yıllar boyunca devam eden ekonomik kriz, Kuzey Amerika ve Avrupa başta olmak üzere sanayileşmiş ülkelerde büyük yıkımlara yol açmıştır.

Ekonomik krizin nedenlerinden başlıcaları şunlardır:

• ABD’de küçük şirketlerin birleşerek tekeller oluşturmaları
• Amerikan banka ve şirketlerinin çalışma esaslarını düzenleyen yasaların yetersizliği
• ABD bankalarının verdikleri kredileri geri alamamaları
• Amerikan ekonomi yönetiminin krizle ilgili kararları yerinde ve zamanında alamaması
• New York Borsasının bir yılı aşkın bir süredir devam eden yükselişi, 3 Ekim 1929 tarihinde durdu. Birkaç büyük holding hisselerinde düşüşler görüldü. Bu düşüş 21 Ekim’de yabancı yatırımcıların hisselerini elden çıkarmalarıyla hızlandı. “Kara Perşembe” olarak adlandırılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurdu.

Ekonomik krizle birlikte,

• Çok sayıda banka battı, binlerce insanın mal varlığı yok oldu.
• Sanayileşmiş kentlerde “işsizler ve evsizler ordusu” oluştu.
• Tarım ürünlerindeki düşüşler çiftçileri olumsuz etkiledi.
• Talebin aşırı düşmesi nedeniyle madencilik sektörü krizin en çok etkilendiği sektörlerden biri oldu.

1929 Dünya Ekonomik Krizi sırasında Türkiye’de,

• Korumacı-devletçi ekonomi politikaları izlendi.
• Döviz ve dış ticarette devlet denetimi artırıldı.
• İthalata kısıtlama getirildi, gümrük vergileri yükseltildi.
• Halkın tasarrufa ve yerli malı kullanmaya özendirilmesi için “Yerli Malları Haftası” ilan edildi.
• Yerli malı kullanımını yaygınlaştırmak için Atatürk’ün direktifleriyle “Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti” kuruldu.

1929 Dünya Ekonomik Krizi Sonuçları

1. Ekonomik Çöküş ve Kitlesel İşsizlik:
   • Dünya genelinde fabrikalar kapandı, üretim durdu, milyonlarca insan işsiz kaldı.
   • İşsizlik oranları birçok ülkede %25’e kadar çıktı.
2. Bankacılık Krizi ve Finansal İflaslar:
   • Birçok banka iflas etti, insanlar birikimlerini kaybetti.
   • Kredi bulmak zorlaştı ve yatırım faaliyetleri durma noktasına geldi.
3. Tarım Sektöründe Çöküş:
   • Tarım ürünlerinin fiyatları düştü, çiftçiler borçlarını ödeyemez hale geldi.
   • Özellikle ABD’de, toprak erozyonu ve kuraklık da tarım krizini derinleştirdi (Dust Bowl).
4. Uluslararası Ticaretin Daralması:
   • Korumacı politikalar ve gümrük tarifeleri (örneğin, ABD’deki Smoot-Hawley Tarifesi) dünya ticaretini büyük ölçüde azalttı.
   • Küresel ticaret hacmi %50’den fazla düştü.
5. Siyasi ve Sosyal Çalkantılar:
   • Kriz, birçok ülkede siyasi istikrarsızlığa yol açtı, aşırı sağ ve sol görüşler güç kazandı.
   • Nazi Partisi’nin Almanya’da iktidara gelmesinde ve faşizmin Avrupa’da yükselmesinde önemli bir rol oynadı.
6. Refah Devleti ve Ekonomik Müdahalecilik:
   • Kriz, devletlerin ekonomiye daha fazla müdahale etmesi gerektiği düşüncesini yaygınlaştırdı.
   • ABD’de Franklin D. Roosevelt’in New Deal politikaları bu müdahaleciliğin bir örneğidir.
7. Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Kurulması:
   • Kriz, sosyal güvenlik ve işsizlik sigortası gibi sistemlerin kurulmasına neden oldu.
   • Refah devleti kavramı birçok ülkede önem kazandı.
8. Küresel Ekonomik Dengenin Değişimi:
   • ABD, krizin ardından ekonomik ve siyasi gücünü yeniden kazandı, ancak Avrupa büyük zarar gördü.
   • 2. Dünya Savaşı’na giden yolda ekonomik dengesizlikler ve uluslararası gerilimler arttı.
9. Sanayisizleşme ve Kırsal Nüfus Artışı:
   • Sanayi merkezleri darbe alırken, kırsal alanlarda işsizlik ve yoksulluk arttı.
   • Bazı bölgelerde şehirden köye göçler yaşandı.
10. Uluslararası İşbirliğinin Zayıflaması:
    • Kriz, uluslararası işbirliğini zayıflattı, ülkeler kendi ekonomilerini korumak için içe kapanmaya başladı.
    • Milletler Cemiyeti gibi uluslararası kurumlar etkisiz hale geldi.