OSMANLI – RUS İLİŞKİLERİ
1. Rusya’da bu dönemde iktidara gelen Çar I. Petro devletinin gücünü artırmak amacıyla birtakım hedefler belirledi;
a. Tüm Ortodoksları ve Slavları tek çatı altında toplamak,
b. Avrupalı bir devlet olabilmek,
c. Önce Kırım’ı ele geçirip Karadeniz’de etkili olabilmek, sonra da sıcak denizlere açılmak.
2. İşte Çar Petro’nun bu hedefleri Rusya’nın da devlet siyaseti oldu.
1711 PRUT SAVAŞI
Nedenleri:
1. Kutsal İttifak’ta yer alan Rusya 1700 İstanbul Antlaşmasıyla Azak ve çevresini elde ederek, Karadeniz’e ulaştı. Rusya bunun ardından Baltık Denizi’ne de ulaşmak amacıyla İsveç’le savaştı, ancak İsveç Kralı Demirbaş Şarl Osmanlı Devleti’nden yardım istedi. İsveç kralının Osmanlı topraklarına sığınması ve Osmanlı Devleti’yle ittifak antlaşması imzalaması Rusya’yı kızdırdı. Rusya buna inat Balkanlardaki Ortodoks Slavları Osmanlı aleyhine kışkırttı. Bu durum Osmanlı Devleti’ni Rusya’ya karşı harekete geçirdi.
2. Buna karşılık Osmanlı Devleti de 1700 İstanbul Antlaşması’yla kaybettiği Azak Kalesi ve çevresini almak istiyordu.
Savaş:
1. Osmanlı Devleti 1711’de Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusuyla Rusya üzerine sefere çıktı.
2. Çar Petro komutasındaki Rus orduları Prut Bataklığı’nda sıkıştırıldı, böylece başka çaresi kalmayan Çar barış isteğinde bulundu.
3. Yeniçerilerin gayretsiz tutumunu da değerlendiren Baltacı Mehmet Paşa barış teklifini kabul etti.
1711 PRUT ANTLAŞMASI
1. Azak Kalesi ve çevresi yeniden Osmanlı Devleti’ne bırakılacak,
2. Rusya İstanbul’daki elçisini geri çekecek,
3. Sınırdaki Rus kaleleri yıkılacak,
4. Rusya Lehistan’dan çekilecek,
5. İsveç Kralı Demirbaş Şarl ülkesine geri dönebilecek,
6. Rusya yeniden Kırım Hanlığı’na vergi ödeyecekti.
Uyarı: Çar Petro savaştaki zor durumdan kurtulduktan sonra Prut Antlaşması’na uymayacağını bildirmesi üzerine, Osmanlı Devleti yeniden savaş hazırlığına başladı. Ancak Hollanda ve İngiltere’nin ara buluculuk yapmasıyla antlaşma yürürlüğe yeniden konuldu.
Yorum: Prut Antlaşması ile Rusya’dan 1700 İstanbul Antlaşmasıyla kaybedilen toprakların geri alınması, Karlofça Antlaşması’yla da kaybedilen yerlerin geri alınabileceği umudunu verdi.
Bunları biliyor muydunuz?
Deli Petro’nun Prut’tan Gönderdiği Mektup 1711 yılında Prut Nehri kıyılarındaki Falcı köyünde Türkler tarafından kuşatılan Rus Çarı Deli Petro, ümidini her şeyden kesmişti. Altınlarını toprağa gömen Deli Petro, Moskova’ya yazdığı bir mektupta şöyle diyordu:
“Aldığım uydurma haberlerden dolayı Rus ordusunun birkaç misli fazla bir Türk ordusu tarafından sarılmış bulunuyorum. Yiyecek yollarımız Türklerin elindedir. Şayet Allah’ın yardımı olmazsa mağlup ve esir düşeceğime şüphe etmiyorum. Şayet esir düşersem beni kendinize Çar tanımayınız ve bir şey emredersem asla yapmayınız. Eğer bundan kurtulabilirsem beni tekrar Çar tanıyınız. Ölürsem veya öldürülürsem münasib birini Çar yapınız”
(Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihinden naklen, İ. H. Uzunçarşılı, C. 4, s, 82)
1715 – 1718 OSMANLI-VENEDİK-AVUSTURYA SAVAŞLARI
Nedenleri;
1. Osmanlı Devleti’nin Karlofça Antlaşması’yla kaybettiği Mora Adası ve Dalmaçya kıyılarını Venediklilerden geri almak istemesi.
2. Mora’daki yerli halkın Venediklilerin elinden kurtulmak amacıyla Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi.
3. Venediklilerin Osmanlı yolcu ve ticaret gemilerine saldırması ayrıca Karadağ halkını Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması.
4. Tüm bu nedenlerden ötürü Osmanlı Devleti Silahtar Ali Paşa komutasındaki ordusuyla Venedik üzerine yürüdü. Böylece Mora Adası yeniden Osmanlı kontrolüne alındı.
5. Bu gelişmeleri yakından takip eden Avusturya Karlofça Antlaşması’nın ihlal edildiğini iddia etmesiyle Avusturya ile de Petervaradin Savaşı yapıldı.
1715 PETERVARADİN SAVAŞI
1. Karlofça Antlaşması’nın bozulduğunu ileri süren Avusturya’nın Osmanlı Devleti’ne saldırmasıyla savaş 1715’te başladı.
2. Hızla ilerleyen Avusturya Osmanlı Devleti’ni büyük bir bozguna uğrattı. Temaşvar, Banat Avusturya tarafından işgal edildi.
3. Silahtar Ali Paşa’nın şehid olmasıyla Sadrazam Damat İbrahim Paşa barış istedi. Böylece Hollanda ve İngiltere’nin ara buluculuğuyla Avusturya ve Venedik’le antlaşma imzalandı.
1718 PASAROFÇA ANTLAŞMASI
1. Tuna Nehri’nin kuzeyindeki Osmanlı toprakları; (Belgrad, Temeşvar, Banat ve Kuzey Sırbistan) Avusturya’ya bırakılacak,
2. Mora Yarımadası ve Girit, Osmanlı Devleti’nde kalacak,
3. Girit, Dalmaçya ve Hersek kıyılarındaki bazı kaleler Venediklere bırakılacak, 4. Antlaşma 24 yıl sürecek.
Uyarı: 1718 Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti uzun bir barış dönemine girmiştir. “Lale Devri” denen bu dönemde Padişah III. Ahmet ilk defa batının üstünlüğünü tanımış ve doğrudan batıyı örnek alan bir kısım ıslahatlar yapmıştır.
1722 – 1746 OSMANLI – İRAN SAVAŞLARI
1. XVIII. yy da İran’da Safevi Devleti’nde iç karışıklıklar artmıştı, bu durum Safevileri oldukça zayıflatmıştı.
2. İran’ın bu durumunu yakından takip eden Rusya İran’a müdahale etti.
3. Bu sırada İran fiahı Hüseyin, sünni halka baskı yapıyordu. Osmanlı Devleti bu durumu değerlendirerek İran’a girdi.
4. Osmanlı Devleti’nin İran’a girmekteki bir diğer amacı da Rusya’nın Kafkaslarda ilerlemesine engel olmaktı.
5. Osmanlı ve Rusya’nın aynı anda İran’a girmesi iki devlet arasında savaş ortamının gelişmesine neden oldu.
6. Fransa’nın arabuluculuk yapması neticesinde Rusya ile antlaşma yapıldı.
1724 İSTANBUL ANTLAŞMASI
Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşmaya göre;
1. Dağıstan ve Hazar Denizi kıyıları Rusya’ya verilecek,
2. Osmanlı Devleti ise Tebriz, Revan, Gence ve Karabağı alacak.
– Görüldüğü gibi bu antlaşma ile İran toprakları Rusya ile Osmanlı arasında paylaştırılmıştır.
– Ancak bölüşüm sadece antlaşmada kalmış yeni İran lideri Nadir Şah bu bölüşümü engellemiştir.
1736 – 1739 OSMANLI – RUSYA – AVUSTURYA SAVAŞLARI
Nedenleri:
1. Osmanlı Devleti’nin Lehistan’daki Veraset Savaşları sırasında Rusya ve Avusturya’ya karşı Fransa’yı desteklemesi.
2. Rusya’nın Kırım ve Kafkasya’yı ele geçirerek Karadeniz’e inmek istemesi.
3. Rusya’nın Lehistan’ın iç işlerine karışması ve Lehistan’ın Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi.
4. Rusya ve Avusturya’nın aralarında Osmanlı topraklarını paylaşması
5. Avusturya’nın Sırbistan, Belgrat ve Bosna’yı ele geçirme planlarının öğrenilmesi
Savaş:
1. Savaş Rus saldırılarıyla başladı. Ruslar Azak Kalesi’ni ele geçirip Kırım’a girdiler, aynı anda Avusturya Balkanlardan saldırıya geçti.
2. Osmanlı Devleti bu savaşta büyük bir başarı gösterdi; Karadeniz’de bulunan Rus donanmaları yakıldı, Avusturya mağlup edildi. Belgrad kuşatıldı, ancak Fransa’nın araya girmesi ile antlaşma yapıldı.
1739 BELGRAT ANTLAŞMASI
Osmanlı Devleti başarılı bir savaşın ardından iki devletle de ayrı ayrı antlaşma imzaladı.
Avusturya ile yapılan anlaşmaya göre: Avusturya 1718 Pasarofça Antlaşması’yla aldığı Temeşvar dışındaki tüm toprakları Osmanlı Devleti’ne iade edecek ve antlaşma süresi 27 yıl olacak.
Rusya ile yapılan antlaşmaya göre; 1. Rusya Kırım ve Eşak’ı terk edecek ancak Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Rusya’ya bırakılacak. 2. Rusya Karadeniz’de donanma ve ticaret gemisi bulundurmayacak. 3. Osmanlı Devleti Rus çarını protokol bakımından Fransa kralı ve Avusturya İmparatoruyla denk tutacak.
Yorumlar:
1. 1739 Belgrad Antlaşması XVIII. yy. da imzalanan son kazançlı antlaşmadır.
2. Bu antlaşmayla Karadeniz son kez Türk gölü haline getirilmiştir.
3. Daha önce Osmanlı – Rus ilişkilerinde ara buluculuk yapan Fransa, bu defa da Belgrad Antlaşması’nda etkin rol üstlendi. Osmanlı Hükümdarı I. Mahmut bu hizmetlerinden dolayı Fransa’ya 1740 kapitülasyonlarını verdi. (Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi.)
1768 – 1774 OSMANLI-RUS SAVAŞLARI
Nedenleri:
1. Rus Çariçesi II. Katerina’nın sıcak denizlere inme arzusu,
2. Rusya’nın Balkanlardaki Slav birliğini gerçekleştirmek istemesi,
3. Rusya’nın Kırım’a saldırması,
4. Rusya’nın Prusya ile beraber Lehistan’ı paylaşma planları yapması ve Lehistan’ın iç işlerine müdahale etmesi.
Savaş:
1. 1768 yılında harekete geçen Rusya Eşak’ı işgal etti. Bu sırada bir başka Rus ordusu da Kırım’a girdi. Osmanlı ordusu Eşak’ta büyük bir bozguna uğratıldı.
2. Bu arada büyük bir Rus donanması da Baltık Denizi’nden hareketle, İngiltere’nin yardımıyla Cebelitarık Boğazı’ndan Akdeniz’e girdi. Ege Adalarını işgal eden Rus donanması Çeşme Limanı’nda bulunan Osmanlı donanmasını yaktı.
3. 1770 Çeşme Faciası denilen bu olayda Osmanlı Devleti’nin donanmaları büyük zarar gördü.
4. Bu ağır olaylara kalbi dayanamayan Sultan III. Mustafa öldü, yerine geçen I. Abdülhamid barış istedi.
1774 KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI
1. Kırım Hanlığı’nın bağımsızlığı verilecek, ancak Kırım dini olarak Osmanlı halifesine bağlı kalacaktı.
2. Beserabya, Eşak, Boğdan ve Ege Adaları Osmanlı Devleti’ne kalacak.
3. Rusya İstanbul’da sürekli elçi bulundurabileceği gibi gereken tüm bölgelerde konsolosluk açabilecekti.
4. Daha önce İngiltere ve Fransa’ya tanınan kapitülasyonlar Rusya’ya da tanınacak.
5. Rusya, Osmanlı sınırlarında yaşayan Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenecek.
6. Karadeniz kıyılarında Azak Kalesi, Yenikale gibi bazı bölgeler Ruslara bırakılacak.
7. Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek.
Yorumlar:
1. Osmanlı tarihinde ilk defa Türk ve Müslüman bir bölge kaybedildi. (Kırım)
2. Osmanlı Devleti ilk defa bir savaş sonucunda tazminat ödemeye mahkum edildi.
3. Karadeniz Türk gölü olma özelliğini kaybetti.
4. 3. ve 5. maddelerle Ruslar Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatı elde etti.
1779 AYNALIKAVAK TENKİHNAMESİ
1. Küçük Kaynarca Antlaşması ile başı boş bırakılan Kırım yıllardır Rusya’nın hayallerini süslüyordu. Bu fırsatı değerlendirmek isteyen Rusya Kırım’ı ele geçirmek için kolları sıvadı.
2. Öncelikle yandaşları olan Şahin Giray’ın Kırım Hanlığı’na getirilmesini sağladılar. Ancak Şahin Giray’ı istemeyen Kırım Türklerinin Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi iki devleti savaş durumuna getirdi. Ancak Fransa’nın ara buluculuğu ile yeniden anlaşmaya varıldı.
Buna göre;
a. Rusya Kırım’dan çekilecek,
b. Osmanlı Şahin Giray’ın hanlığını tanıyacak,
3. Rusya bu olayla emellerini gerçekleştiremediyse de 1783’te Kırım’ı tamamen işgal edecektir.
(Tenkihname: Eski olanı esas alarak yeniden düzenlemedir.)
1787 – 1792 OSMANLI-RUS, AVUSTURYA SAVAŞLARI
Nedenleri;
1. Rusya’nın 1783 yılında Kırım’ı işgal etmesi, ayrı ca, Avusturya ve Rusya’nın Grek Projesi’ni hazırlaması ve bu projeyle Osmanlı topraklarını kağıt üzerinde paylaşmaları.
2. Projeye göre;
– Avusturya; Hotin, Kuzey Eşak, Bosna – Hersek, Sırbistan ve Dalmaçya kıyılarını alacak.
– Eşak’ın diğer kısmı ve Boğdan ise Rusya’ya bırakılacak, Rusya burada Dakya Devleti’ni kuracak.
– İstanbul alınacak, burada Bizans İmparatorluğu yeniden canlandırılacak.
3. Tüm bu nedenlerle Osmanlı Devleti Rusya’ya 1787 yılında savaş ilan etti. Avusturya’nın da, Rusya’nın yanında savaşa katılması Osmanlı ordularının mağlup olmasına yol açtı. Yaş, Özi ve Hotin Kaleleri kaybedildi.
4. Padişah I. Abdülhamid bu felaket haberleri alınca kederinden öldü. Yerine III. Selim tahta geçti ve barış istedi.
1791 ZİŞTOVİ ANTLAŞMASI
1. Avusturya işgal ettiği toprakları terk edecek,
2. Ancak, Unna ve Orsova bölgesindeki bazı yerler Avusturya’ya bırakılacak,
3. Avusturya, Rus – Osmanlı Savaşı süresince Rusya’ya yardım etmeyecektir.
Avusturya’nın, savaşta Osmanlı Devleti’ni yenmesine rağmen antlaşma maddelerinin bu kadar ılımlı olmasının nedeni; Fransız İhtilalinden kaynaklanan milliyetçilik hareketlerinin ülkesine sıçramasını önlemek istemesidir.
1792 YAŞ ANTLAŞMASI
1. Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kabul edecek,
2. Ruslar işgal ettiği diğer bölgeleri boşaltacak,
3. Dinyester Nehri iki devlet arasında sınır kabul edilecek,
4. Ticari ilişkiler devam edecektir
Uyarı: Bu antlaşma ile Osmanlı Gerileme Devri sona erdi ve Çöküş Dönemi başladı.
1798 FRANSA’NIN MISIR’I İŞGALİ
Nedenleri:
a. Fransa’nın zayıflayan Osmanlı Devleti’nden Doğu Akdeniz üstünlüğünü almak istemesi,
b. 1789 Fransız İhtilali’nin verdiği ekonomik sıkıntıyı giderme düşüncesi,
c. Akdeniz’i Fransız gölü haline getirme düşüncesi,
d. Fransa’nın İngiltere’yi Hindistan’a giden sömürge yollarından uzaklaştırmak istemesi.
1. Tüm bu nedenlerle Napolyon Bonapart 1798 yılında hiç beklenmedik bir anda Mısır’ı işgal etti.
2. Bu sırada Osmanlı Devleti yardım teklifinde bulunan İngiltere ve Rusya’nın yardım teklifini kabul etti.
3. Osmanlı orduları yeni hazırlanan Nizam-ı Cedit ordularıyla Napolyon’un düzenli ve güçlü ordusunu Akka Kalesi önünde yendi.
4. Zor durumda kalan Napolyon Fransa’ya kaçtı, Fransa donanması ise Abukir Limanı’nda İngilizler tarafından yakıldı.
5. Fransa’nın barış isteği üzerine 1801’de El – Ariş Antlaşması yapıldı ve Fransa böylece Mısır’ı boşalttı.
