1. Osmanlı Devleti XVII. yüzyılın sonunda yapılan Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarıyla çok fazla toprak kaybetmişti bu durum, Osmanlı’nın Avrupa’nın gerisinde kaldığının farkına varmasını sağladı.

2. İşte bu yüzden Osmanlı Devleti’nde ilk defa 18. yy’da batının üstünlüğü kabul edilmiş ve ıslahatlar yapılırken Batı örnek alınmıştır.

1718 – 1730 LALE DEVRİ

1. Osmanlı tarihinde 1718 Pasarofça Antlaşması’yla başlayan ve 1730 Patrona Halil isyanıyla sona eren dönemdir.
2. Lale Devri her ne kadar bir zevk-ü sefa dönemi olarak görülse de ilk defa Batılı ıslahatların yapıldığı dönemdir.
3. Bu döneme Lale Devri denmesinin nedeni de Haliç ve Boğaziçi’nin çeşitli bölgelerinin laleler ile süslenmesi ve rengarenk lalelerin yetiştirilmesidir.
4. Lale Devrinin en önemli devlet adamı Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır, İbrahim Paşa batılı ıslahatları gerçekleştirmiş ve padişah III. Ahmet’i bu yönde teşvik etmiştir.

LALE DEVRİ ISLAHATLARI

1. Avrupa’da meydana gelen yeniliklerin yakından takip edilebilmesi amacıyla ilk defa Viyana ve Paris gibi Avrupa’nın önemli merkezlerinde elçilikler açıldı.
2. Şeyhülislam Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika ilk sivil matbaayı kurdular.

• Kurulan bu matbaada ilk basılan eser “Vankulu Lügatı‘dır.”

3. İlk itfaiye örgütü (tulumbacılar ocağı) kuruldu.
4. İlk kağıt, kumaş ve çini fabrikası kuruldu.
5. İlk çiçek aşısı bu dönemde geliştirildi.
6. Birçok bölgede kütüphaneler açıldı.
7. Batı ve Doğu klasikleri tercüme edildi.
8. Mimaride Avrupa’nın etkisinde kalındı. Birçok bölgede Rokoko ve Barok üslubu eserler yapıldı.

Uyarı:
1. Lale Devrinde askeri alanda herhangi bir ıslahat yapılmadı.
2. Lale Devri Patrona Halil İsyanı ile sona erdi.

Bunları biliyor muydunuz?
III. Ahmed’in Nasihatı Patrona Halil isyanı sonunda III. Ahmed tahtından indirilmiş ve damadı Nevşehir İbrahim Paşa da feci bir şekilde öldürtülmüştü. III. Ahmed damadını boğdurup asilere teslim etmesine rağmen, isyan gene de son bulmamıştı. Devlet adamlarına isyanın neden hâlâ sönmediğini soran III. Ahmed’e vezirler şöyle dediler: “Efendimiz siz saltanattan çekilmedikçe bu fitne bitmez”. Bu sözlerden sonra Sultan Ahmed, şehzade Mahmud’u dairesinden eliyle çıkardı ve tahta oturttuktan sonra şöyle dedi:

“Vezirine teslim olma, her işi kendin yapmaya çalış. Vezirlerini de uzun müddet aynı mevkide tutma. Merhamet sahibi ol, tarihimizden ibret al. Senin baban devlet işlerini Feyzullan Efendi’ye, ben de İbrahim Paşa’ya bıraktığım için başımıza bunlar geldi. Sen bizzat idareyi ele al”
(Tarihi Osmani Ercümeni Mecmuasından naklen, İ.H. Uzunçarlışı, C. 4, s, 211)

1730 PATRONA HALİL İSYANI

1. Bu dönemde İran Savaşları Osmanlı Devleti’ni oldukça yıpratmıştı. Bu durumu bahane eden yeniçeriler Patrona Halil öncülüğünde isyan ettiler.
2. İsyan fakir halkın kışkırtılmasıyla daha da büyüdü. İsyancıların ısrarı üzerine Sadrazam Damat İbrahim ve bazı devlet adamlarının idamı gerçekleştirildi.
3. Daha ileri giden isyancılar, Padişah III. Ahmet’i tahttan indirip yerine I. Mahmut’u geçirdiler.

I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI

1. Patrona Halil isyanının ardından tahta çıkan I. Mahmut İran Seferleri konusunda görüşlerini alma bahanesiyle Patrona Halil ve adamlarını saraya davet etti, güzel bir ziyafet çektirdikten sonra padişah tüm ziyaretçileri idam ettirdi. Böylece rahat bir ıslahat yapma imkanı buldu.
2. I. Mahmut orduyu geliştirmek amacıyla Fransız asıllı Kont Dö Boneval’i kabul etti. Müslüman olup Humbaracı Ahmet Paşa ismini alan Kont Dö Boneval Osmanlı ordusunda bölük, tabur ve alay sistemlerini geliştirdi.
3. Bu dönemde subay yetiştirmek amacıyla Hendeshane (Kara mühendishanesi) açıldı.
4. İstanbul’un farklı bölgelerinde halk kütüphaneleri açıldı.

III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI

III. Mustafa yenilik taraftarı bir padişahtı. Kendisi gibi yenilikçi bir sadrazam olan Koca Ragıp Paşa ile beraber çok güzel ıslahatlar yaptı.

Bu dönemde;
– Avrupa usulü Topçu Ocağı kuruldu.
– Modern bir top dökümhanesi yapıldı.
– Tersane ıslah edildi. Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun (Deniz Mühendishanesi) açıldı.
– İlk defa iç borçlanmaya gidildi.

I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI

1. Yeniliklere önem veren I. Abdülhamid Avrupa’dan danışmanlar getirtti, Sadrazam Halil Hamit Paşa ise Kapıkulu Ocaklarını düzenledi.
2. Ulufe alım satımını yasakladı.
3. Ulufe defterlerini inceletti ve Kapıkulu askerlerinin sayısını azalttı.
4. Tımar sistemindeki bozulmalar giderilmeye çalışıldı.
5. Subay yetiştirmek amacıyla İstihkam okulu açıldı.
6. Kapitülasyonların olumsuz etkisini kırmak amacıyla yerli malı özendirildi.
7. Cülus bahşişi kaldırıldı.

III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATLARI

1. III. Mustafa’nın oğlu olan III. Selim babası gibi yenilik taraftarı bir padişahtı.
2. III. Selim Dönemi ıslahatlarına Nizam-ı Cedid denilir.
3. Nizam-ı Cedid iki anlamda kullanılmıştır. Bir anlamı; yeni düzen manasına gelir, III. Selim’in yaptığı tüm yeniliklere bu ad verilir.
4. Nizam-ı Cedid’in bir diğer anlamı da III. Selim’in hazırladığı Avrupa tarzındaki ordunun adıdır. Nizam-ı Cedid ordusuna, yeniçerilerin zarar verebilme tehlikesi olduğundan dolayı orduya Kütahya ve Karaman’da eğitim yaptırtılmıştır. Ordunun ekonomik problemlerini çözebilmek için İrad-ı Cedid hazinesi kurulmuştur.
5. İlk devlet matbaası olan Darüt’ü Tıbbati Amire kuruldu.
6. Avrupa’da ilk sürekli elçilikler açıldı.
7. Bu dönemde de kapitülasyonların etkisini kırmak amacıyla yerli malı teşvik edildi.
8. Islahatların daha düzenli yapılabilmesi amacıyla “meşveret meclisi” (danışma meclisi) açıldı.
9. Yabancı dil eğitimine (Fransızca ) başlandı.
10. Subay yetiştirmek amacıyla Mühendishane-i Berr-i Hümayun açıldı. (Kara mühendishanesi)
11. Eyalet yönetimleri yeniden düzenlendi.
12. III. Selim Döneminde yapılan bu yenilikler Kabakçı Mustafa isyanı ile sona erdi. İsyancılar III. Selim’i tahttan indirerek yerine IV. Mustafa’yı geçirdi.

18. YÜZYIL ISLAHATLARININ ÖZELLİKLERİ

1. XVIII. yüzyıl ıslahatları padişah ve devlet adamları tarafından yapıldı. Islahatlarda halkın istek ve beklentileri dikkate alınmadığı için ıslahatlar destek bulamamıştır.

2. 18. yüzyıl ıslahatlarında ilk defa Batı örnek alındı.

3. Askeri ve mali ıslahatlara önem verildi.

4. Batı’nın kültürel ve eğitim alanındaki etkinlikleri örnek alındı.

5. Ancak Avrupa’nın yönetim ve adalet alanındaki ilerlemeleri göz ardı edildi.

6. Toplumsal alanda yenilik yapılmadı, sadece devlet kurumlarının geliştirilmesine çalışıldı.

7. 18. yüzyıl ıslahatları, “17. yy ıslahatlarına göre daha köklüdür ancak yeniçerilerin çıkarlarına ters düşüldüğü için ıslahatlar engellenmeye çalışılmıştır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Avrupa tarzında açılan ilk teknik okul aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tıphane-i Amire
B) Mühendishane-i Bahr-i Hümayun
C) Darülfünun
D) Enderun Mektebi
Doğru Cevap: B
Çözüm: 1773 yılında III. Mustafa döneminde açılan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun, deniz subayı yetiştirmek amacıyla kurulmuştur ve Avrupa tarzında açılan ilk teknik okul olarak kabul edilir.

2. Aşağıdaki ıslahatçılardan hangisi matbaanın Osmanlı Devleti’nde kullanılmasına izin vermiştir?
A) III. Ahmet
B) II. Mahmut
C) I. Abdülhamit
D) I. Mahmut
Doğru Cevap: A
Çözüm: III. Ahmet döneminde, 1727 yılında İbrahim Müteferrika’nın gayretleriyle matbaanın kurulmasına izin verilmiştir. Bu gelişme Lale Devri ıslahatlarının bir parçasıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisi 18. yüzyıl ıslahatlarının genel özelliklerinden biri değildir?
A) Askerî alanda yoğunlaşması
B) Avrupa’dan uzman getirilmesi
C) Halkın katılımıyla yapılması
D) Kalıcılığın genellikle sağlanamaması
Doğru Cevap: C
Çözüm: 18. yüzyılda yapılan ıslahatlar daha çok askerî alanda yoğunlaşmış ve Avrupa’dan uzman getirtilmiştir. Ancak bu ıslahatlar halktan çok saray ve askerî sınıfa yönelik olduğundan halk katılımı sınırlı olmuştur.

4. Aşağıdakilerden hangisi Lale Devri (1718-1730) ıslahatlarının sonuçlarından biri değildir?
A) Avrupa’ya elçiler gönderilmesi
B) Matbaanın kurulması
C) İlk defa laik eğitimin yaygınlaşması
D) Mimari ve sanat faaliyetlerinin artması
Doğru Cevap: C
Çözüm: Lale Devri, özellikle sanat, kültür ve diplomasi alanlarında ıslahatların yapıldığı bir dönemdir. Ancak bu dönemde laik eğitim değil, daha çok teknik eğitim ön plana çıkmıştır. Laik eğitimin yaygınlaşması daha sonraki dönemlere aittir.

5. I. Nizam-ı Cedid ordusunun kurulması
II. Avrupa tarzında askeri eğitim kurumlarının açılması
III. Kapitülasyonların kaldırılması
Yukarıdakilerden hangileri III. Selim döneminde gerçekleştirilen yeniliklerdendir?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) II ve III
D) I, II ve III
Doğru Cevap: B
Çözüm: III. Selim, Nizam-ı Cedid ordusunu kurmuş ve Avrupa tarzı askerî okullar açmıştır. Ancak kapitülasyonlar bu dönemde kaldırılmamıştır. Bu uygulama daha sonraki yıllarda sona ermiştir.