• Osmanlı Devleti bu yüzyılda doğuda ve batıda en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Bu durum fetih politikasının sürdürüldüğünün göstergesidir. Sınırların genişlemesinin yanında devlet idaresinde yapılan hataların faturası çok ağır olmuştur. Örneğin sancak sisteminin kaldırılması ardından ekberiyet sisteminin getirilmesi Osmanlı Devleti’ni duraklamaya götüren en önemli nedenler olmuştur. Bu değişiklikler imparatorluğun yıkılmasındaki en önemli nedenlerdir.
• Merkezi yönetimdeki aksaklıklar, İstanbul ve Anadolu’da çıkan isyanlar, doğuda İran, batıda Avusturya savaşları devletin hızlı büyümesini yavaşlatan nedenlerdendir. Bu durumun kısmen farkında olan İdareciler ıslahat adı altında bir takım düzenlemeler yapma gereği duymuşlardır.

NOT: Osmanlı tarihinde ilk ıslahatlar “Duraklama Dönemi” nde yapılmıştır. İlk ıslahatçı padişah II. Osman’dır.

Osmanlı Habsburg Mücadelesi ve Zitvatorok Antlaşması

Habsburg Hanedanı

• Avusturya kaynaklı bu hanedanın geçmişi XI. yüzyıla dek uzanmaktadır. Orta Avrupa’da etkili olan bu hanedan evlilikler yoluyla neredeyse Avrupa’nın tamamıyla akrabalık ilişkisi kurmuştur.
• Bu hanedan Kanuni Dönemi’nde Osmanlı tehlikesini iliklerine dek yaşamıştır. Osmanlı’nın batıda hızlı ilerleyişi iki hanedanı karşı karşıya getirmiştir. Osmanlı’nın 1541’de Macaristan’ı tamamen fethetmesi Habsburg’ları derinden etkilemiştir. Çünkü Habsburg’lular için Macar toprakları çok önemliydi. Bir Habsburg ölünce cesedi Avusturya’ya gömülse de kalbi çıkarılıp Macar topraklarına gömülürdü.
• Kanuni Dönemi’nde başlayan gergin ilişkiler Fransız İhtilali’ne dek kısa aralıklarla sürdü. 1791 Ziştovi Antlaşması’ndan sonra taraflar bir daha karşı karşıya gelmediler.

Osmanlı- Avusturya Savaşları

Hristiyan çetelerin Osmanlı sınırını ihlal etmeleri, Bosna beylerbeyi Hasan Paşanın pusuya düşürülüp beraberinde 10.000 akıncının şehit edilmesi, Eflak, Boğdan ve Erdel beyliklerinin isyan ederek Avusturya tarafına geçmeleri ile savaş başlamıştır. 1593’te başlayan savaş 1606 yılına dek sürmüştür. Bu savaşta III. Mehmet ordunun başında savaşa çıkmış Eğri kalesini fethettikten sonra 1596’da Avusturyalıları Haçova Savaşı’nda büyük bir yenilgiye uğratmıştır. Daha sonra ise Kanije ve Estergon kaleleri fethedilmiş, Avusturyalıların isteği üzerine 1606 yılında Zitvatorok Antlaşması imzalanmıştır.

Bu antlaşma ile:

• Eğri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanlı’da kalacak.
• Avusturya’dan alınan yıllık vergi kaldırılacak ve bir defaya mahsus savaş tazminatı alınacak.
• Avusturya arşidükü protokol bakımından Osmanlı padişahına eşit sayılacak.

Osmanlı İran (Safevi) Mücadelesi ve Kasr-ı Şirin

I. Dönem: (1577-1590)

İran Şahı Tahmasb’ın ölümünden sonra oluşan kargaşadan yararlanmak isteyen Osmanlı Devleti, İran seferine çıktı. Hazar Denizi’ne kadar topraklar ele geçirildi. İran’ın barış istemesi üzerine Ferhat Paşa Anlaşması imzalandı. Buna göre;

• Azerbaycan, Dağıstan, Gürcistan ve Luristan Osmanlı’ya bırakıldı.

II. Dönem: (1603-1611)

Osmanlı’nın Avusturya ile savaşta olmasından istifade eden İran, Osmanlı’ya saldırarak Ferhat Paşa Antlaşması’nı bozdu. Tebriz ve Erivan’ı ele geçirdi. Bu arada Anadolu’da Celali isyanlarının da patlak vermesi İran Şahı Abbas’ı cesaretlendirdi. Şah Diyarbakır ve Musul’a kadar ilerledi. Osmanlı barış istemek zorunda kaldı. Nasuh Paşa Antlaşması imzalandı.

Buna göre;

• Osmanlı, Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri İran’a iade edecek.
• İran, Osmanlı’ya her yıl 200 deve yükü ipek verecek.

III. Dönem: (1617-1618)

İran’ın Nasuh Paşa Antlaşmasına uymaması üzerine İran’a savaş ilan edildi. İran barış istedi Serav Antlaşması imzalandı. İran, Nasuh Paşa Antlaşmasının gereklerini yerine getirmeyi kabul etti. Vergi yarı yarıya indirildi.

IV. Dönem: (1622-1639)

İran, Osmanlı’nın Bağdat valisini öldürerek şehri işgali etmiştir. IV. Murat İran’a Revan ve Bağdat seferlerini düzenleyerek Bağdat ve Revan geri aldı. İran’ın barış istemesi üzerine Kasr-ı Şirin Anlaşması imzalandı.

Buna göre;

• Bağdat, Revan, Azerbaycan Osmanlı’ya bırakılacak.
• Zagros dağlan Osmanlı-İran sınırı kabul edilecek.

Osmanlı Devleti’nin XVII. Yüzyılda Karşılaştığı Stratejik Tehditler

Venedik

Osmanlı Devleti Akdeniz ve Ege’ye açıldığı günden itibaren ilk rakip olarak karşısında Venedik’i bulmuştur. Venedik’le ilk mücadeleler Çelebi Mehmet Dönemi’nde başlamış, Fatih Dönemi’nde ise Venedik’e ticari ayrıcalıklar verilmiştir. XVI. yy’da ise Ege ve Akdeniz adalarının birer birer fethi Venedik’i çok zor durumda bırakmıştı. XVII.yy’a gelindiğinde Venedik’in elinde bulunan tek doğu Akdeniz adası Girit kalmıştı. Osmanlı sarayında önemli bir görevi olan Kızlarağası Sümbül Ağa’nın hacca giderken Venedik’liler tarafından kaçırılması Osmanlı’nın Venedik’e savaş açmasına sebep oldu. 1645’te Girit Adası kuşatıldı. 24 yıllık bir kuşatma sonunda 1669’da ada fethedildi. Artık Akdeniz tamamen bir Türk gölü haline geldi. Fakat bu savaştan sonra Osmanlı donanması ihmal edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki son parlak zaferidir.

NOT: Kuşatmanın 24 yıl sürmesi donanmanın eski gücünde olmadığını Osmanlı gemilerinin çağın gerisinde kaldığını kanıtlamıştır.

Lehistan

Lehlilerin Osmanlı himayesindeki Ukrayna Kazaklarına saldırmaları sonucunda IV. Mehmet Lehistan seferine çıkmıştır. Savaşmayı göze alamayan Lehistan’ın isteği üzerine 1672 yılında Bucaş Antlaşması imzalamıştır. Antlaşmaya göre;

• Lehliler bir daha Osmanlı topraklarına girmeyecek ve yılda 22 bin altın vergi vereceklerdir. Lehistan’ın meclisi bu vergiyi kabul etmeyince yeniden savaş çıkmıştır. 1676 yılında Bucaş antlaşması yenilenmiştir. Buna göre;
• Osmanlı Devleti aldığı vergiden vazgeçecek, Ukrayna ve Podolya Osmanlı’ya verilecektir.

Rusya

Osmanlı Devleti 1681’de Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında Rusya üzerine sefere çıkmıştır. Bu seferden sonra Rusya ile Osmanlı Devleti arasında ilk antlaşma olan Bahçesaray Antlaşması diğer adıyla Çehrin Antlaşması imzalanmış. Çehrin Kalesi Osmanlı Devleti’nde kalmıştır.

Avusturya İlişkileri

Savaş, Avusturya’nın Erdel iç işlerine karışması ve Erdel Beyi Rakoçi’nin isyan etmesi üzerine başlamıştır. Köprülü Mehmet Paşa Erdel üzerine yürüyerek isyanı bastırmış Eflak, Boğdan ve Erdel Prenslerini değiştirmiştir. IV. Mehmet Dönemi’nde Erdel prensinin yeniden Avusturya’ya sığınması üzerine Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Avusturya üzerine sefere çıkarmıştır. Avusturya yenilip barış istemek zorunda kalmıştır. 1664 yılında Vasvar Antlaşması imzalanmıştır.

Buna göre;

• Erdel Osmanlı’ya bağlı kalacak
• Uyvar ve Novigrat kaleleri Osmanlı’da, Zerinvar kalesi Avusturya’da kalacak
• Avusturya’dan savaş tazminatı alınacak

Not: Bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin Avusturya’dan son kez toprak aldığı antlaşmadır.

II. Viyana Kuşatması (1683)

Avusturya seferinin nedenleri

• Avusturya imparatorunun Macar halkının mezhep özgürlüğünü kısıtlaması
• Macar beylerinden İmre Tökeli’nin Osmanlı’dan yardım istemesi
• Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Avusturya meselesini kökünden halletmek istemesi

Osmanlı ordusu şehri 60 gün boyunca kuşatma altında tuttu, 18 kez taarruz etti, fakat şehir bir türlü alınmadı.

Alınamamasının Nedenleri

• Osmanlı Devleti’ndeki adli, idari ve mali alanlardaki bozulmanın orduya yansıması
• Merzifonlu’nun şehrin yağmalanmaması için büyük saldırıyı sürekli geciktirmesi
• Lehistan’dan gelecek yardımı önlemekle görevli Kırım Hanı Giray Han’ın Lehistan’la anlaşarak Osmanlı’yı arkadan vurması
• Avrupa’dan gelen Haçlı ordusunun Osmanlı ordusunun batıdan ve kuzeyden kuşatması
• Bütün bu olumsuz şartlar bir araya gelince Osmanlı ordusu çok büyük bir yenilgiye uğrayarak geri çekildi. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa idam edildi.

1683 – 1699 Kutsal İttifak – Osmanlı Savaşları

Osmanlı’nın Viyana’daki bozgunu Avrupa’da büyük bir sevinç ile karşılandı. Papanın kışkırtması ile Osmanlı üzerine büyük bir Haçlı seferi düzenlendi. Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya ve Malta’dan oluşan Haçlılar Osmanlı’ya saldırdılar. 16 yıl süren savaşlarda Osmanlı ordusu hemen her cephede yenilgiye uğradı. Avusturya, Venedik ve Lehistan delegeleri ile Belgrat’ta Karlofça Antlaşması imzalandı. (1669)

Antlaşmaya göre

• Temaşver ve Banat hariç tüm Macaristan ve Erdel Avusturya’ya verilecek.
• Podolya ve Ukrayna Lehistan’a bırakılacak.
• Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e verilecek.
• Antlaşma Avusturya’nın garantörlüğünde 25 yıl sürecektir.

1700 İstanbul Antlaşması

Karlofça görüşmelerine katılan Rus delegesinin imza yetkisi olmadığı için Rusya, Karlofça Antlaşması’nı imzalamamış, Rusya ile bir yıl sonra 1700 İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. İstanbul Antlaşmasına göre;

• Azak Kalesi Rusya’ya verilecek,
• Rusya İstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecek,
• Ruslar, Kudüs’teki Hristiyan mabedlerini serbestçe ziyaret edebileceklerdir.

Bu antlaşma ile Ruslar, Azak Kalesi’ni alarak Karadeniz’e inme politikasında ilk adımı atmışlardır.