Osmanlı Duraklama Dönemi isyanları genel olarak üç ayrı başlıkta incelenebilir. İstanbul İsyanları, Celali İsyanları ve Eyalet İsyanları.

1. İSTANBUL (Merkez) İSYANLARI

Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’da çıkan isyanları daha çok Yeniçeri askerleri çıkarmış, zaman zaman ulemalar, medrese talebeleri ve halk da bu isyanlara karışmıştır.

İstanbul İsyanlarının Nedenleri:
1. Merkezi otoritenin bozulması,
2. Tahta yeni geçen padişahların Fatih Döneminden beri ödemesi gelenek olan cûlus bahşişlerini ödememeleri,
3. Yeniçeri Ocağına usule aykırı asker alması,
4. Ulufelerin ödenmesinin gecikmesi,
5. Saray kadınlarının yönetime karışması ve aralarında çevirdikleri entrikalar,
6. Devlet memurluklarına rüşvet ve iltimas ile memur atamaları,
7. İlmiye sınıfının bozulması.

Tüm bu nedenlerle İstanbul’da isyanlar çıktı. Bu isyanlar III. Murat, II. Osman, IV. Murat ve IV. Mehmet Dönemlerinde görüldü.

a. III. Murat Dönemi İsyanları
III. Murat Döneminde yeniçeriler züyuf akçe (değeri düşük akçe) aldıklarını anlayınca isyan ettiler. Şehrin birçok yerinde yangınlar çıkardılar. İsteklerini padişah kabul edince isyan bastırıldı.

b. II. Osman Dönemi İsyanları
1. II. Osman Döneminde Yeniçeri ayaklanmalarının temel nedeni; II. Osman’ın Hotin Savaşı’nda Yeniçerilerin pek isteksiz hareket etmeleri ve artık vazifelerinin gereğini yerine getirmemeleriydi.
2. Ancak Yeniçerilerin Genç Osman’ın ocağı kapatma niyetinde olduğunu anlamaları üzerine İstanbul’da büyük bir isyan çıktı ve maalesef genç padişah Yeniçeriler tarafından öldürüldü. Bu dönem İstanbul isyanlarının en büyüğü bu isyandır.

c. IV. Murat Dönemi İsyanları
1. IV. Murat Döneminde Yeniçeriler iki defa saraya yürüdüler. İlk isyanda IV. Murat’tan Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı isteyen Yeniçeriler, Ahmet Paşa’yı paramparça ettiler.
2. IV. Murat Döneminde ikinci Yeniçeri isyanını Sadrazam Topal Recep Paşa gizlice düzenlemişti ve bu yüzden Yeniçeriler saraya yürütülmüştü, amaçları IV. Murat’ı tahttan indirmekti ancak bu gizli komployu anlayan IV. Murat Sadrazam Topal Recep’i Yeniçerilerin önüne atmış ve böylece IV. Murat’ın bu sert tepkisiyle isyan bastırılmıştır.

d. IV. Mehmet Dönemi İsyanları
1. Duraklama Döneminin bir diğer isyanı da IV. Mehmet Dönemindeki “Çınar Vakası” yada “Vakay-ı Vakvakiye” olarak bilinen isyandır.
2. Yeniçerililer bu dönemde yönetimde haksızlık yaptıkları gerekçesiyle 30 kadar devlet adamını saraydan alıp Sultan Ahmet Meydanı’ndaki bü­yük çınar ağacına asarak idam etmişlerdi.

İstanbul İsyanlarının Sonuçları

1. Bu isyanlar Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesini oldukça zayıflattı.
2. Yeniçeriler her an isyan ettiklerinde bir şeyler elde edebileceklerini gördüler. Bu da daha büyük isyanların temelini oluşturdu.

Uyarı: İstanbul’da meydana gelen bu isyanlar rejime ya da yönetime karşı değildir, isyanlar belli şahıslara karşı yapılmıştır.

2. ANADOLU (Celali) İSYANLARI

XVII. yy.’da Anadolu’da çıkan isyanlara daha çok “Celali isyanları” denir. Bunun temel nedeni ise, Yavuz Sultan Selim Döneminde ayaklanan Bozoklu Celâl’in adından dolayı bu yüzyıldaki tüm isyanlara genel olarak Celâli İsyanları denmiştir.

Celali İsyanları Nedenleri:
1. XVII. yy.’da Osmanlı merkezi otoritesinin bozulması,
2. Anadolu’da görevlendirilen devlet adamlarının halka iyi davranmamaları ve kadıların görevlerini kötüye kullanmaları,
3. Haçova Savaşı sırasında Yeniçerilerin Anadolu’ya kaçarak eşkiya olmaları,
4. Anadolu’da tımar sisteminin bozulması ve ekonomik sistemin aksaması, bunların sonucunda güven ortamının kalkması,
5. Osmanlı Devleti’nin bu dönemde sürekli olarak İran ya da Avusturya üzerinde durması bu nedenle Anadolu’nun başının boş kalması,
6. İltizam Sisteminin artması ve mültezimlerin halktan vergiler toplaması sonucunda ağır vergiler altında ezilen halkın topraklarını terk ederek şehirlere gelmesi,

Anadolu’da çıkan Celâli İsyanlarından bazıları şunlardır; Deli Hasan, Karayazıcı, Vardar Ali Paşa, Gürcü Nebi…”

Celali İsyanlarının Sonuçları:

1. Anadolu’da güven ve huzur bozuldu. Tarımsal üretim oldukça azaldı, ekonomi bozuldu.
2. Köylü “Çift Bozan” oldu.
3. Tımar sistemi bozuldu, halk şehirlere akın etti. Bu yüzden şehirlerin de huzuru bozuldu.

Uyarı: Celâli İsyanları dini bir sorundan kaynaklanmaz bu isyanlar sadece bazı yöneticileri değiştirmeye yöneliktir.

3. EYALET İSYANLARI

1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yy.’da merkezi otoritesinin bozulması üzerine merkezden uzak eyaletlerde çıkan isyanlardır. Amaçlarıysa Osmanlı Devleti’nden ayrılmaktır.
2. Suriye, Mısır, Bağdat, Yemen, Erdel, Eşak, Boğdan… vs bu isyanlardandır.

Uyarı: Bu isyanlar milliyetçi bir karakter taşımaz.

Çözümlü Örnek Test Soruları: 17. Yüzyıl İç ve Dış İsyanları (Nedenleri ve Sonuçları)

1. 17. yüzyıldaki Celali İsyanlarının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yeniçerilerin devlete karşı ayaklanması
B) Anadolu’da uzun süren ekonomik ve sosyal sorunlar
C) Devletin fetih politikasından vazgeçmesi
D) Avrupa devletlerinin Osmanlı topraklarına saldırması

Çözüm:
Celali İsyanları, Anadolu’da uzun süren ekonomik ve sosyal sorunlar, ağır vergiler ve yönetim bozuklukları nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu isyanlar, köylülerin ve çiftçilerin zor duruma düşmesiyle bağlantılıdır.
Doğru cevap: B

---

2. 17. yüzyıldaki Yeniçeri İsyanlarının en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yeniçerilerin ulufelerinin ve maaşlarının düzenli ödenmemesi
B) Anadolu’da eşkıyalığın artması
C) Devletin askerî reformlar yapması
D) Celali İsyanlarının bastırılamaması

Çözüm:
Yeniçeri İsyanlarının temel nedeni, yeniçerilere düzenli maaş ödenmemesi, disiplinsizlik ve devletin askerî alanda yaptığı reformların yeniçeriler tarafından kabul edilmemesidir.
Doğru cevap: A

---

3. 17. yüzyıldaki dış isyanların temel nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer alır?
A) Merkezi otoritenin zayıflaması ve toprak kayıpları
B) Yeniçerilerin Avrupa devletlerine isyan etmesi
C) Avrupa’daki mezhep savaşlarının Osmanlı topraklarına yayılması
D) Osmanlı Devleti’nin tüm Avrupa devletleriyle ittifak yapması

Çözüm:
Dış isyanların temel nedeni, merkezi otoritenin zayıflaması, Avrupa’daki güç dengesinin Osmanlı aleyhine değişmesi ve toprak kayıplarının artmasıdır.
Doğru cevap: A

---

4. 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde çıkan isyanların genel sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer alır?
A) Osmanlı Devleti’nin sınırlarının genişlemesi
B) Merkezi otoritenin zayıflaması ve ekonomik sorunların derinleşmesi
C) Avrupa devletleriyle yapılan ittifakların artması
D) Tımar sisteminin daha da güçlenmesi

Çözüm:
17. yüzyıldaki isyanlar, Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesini zayıflatmış, ekonomik sorunları derinleştirmiş ve tımar sisteminin zayıflamasına yol açmıştır.
Doğru cevap: B

---

5. 17. yüzyıldaki Celali İsyanlarının bastırılması için devletin uyguladığı yöntemlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vergilerin tamamen kaldırılması
B) Saray içinde askerî reformlar yapılması
C) Köylülerin başka bölgelere sürgün edilmesi (iskan politikası)
D) Avrupa’dan paralı asker getirilmesi

Çözüm:
Celali İsyanlarını bastırmak için Osmanlı Devleti, iskan politikası uygulayarak köylüleri isyan bölgelerinden başka yerlere sürgün etmiştir. Bu yöntem, isyanları kontrol altına almak için kullanılan bir çözüm olmuştur.
Doğru cevap: C