I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ 1876—1878
Kanunuesasi’nin Kabulü
Tanzimat Dönemi’nde 1839-1876 Avrupa’da yetişen Yeni – Genç Osmanlılar ( Jön Türkler), Osmanlı ülkesindeki karışıklıkların ve isyanların meşruti yönetime geçilmesiyle sona ereceği inancındaydılar. Bu nedenle Mithat Paşa, Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi kişiler gizlice çalışmalara başladılar. Bu çalışmalar sırasında Avrupa devletlerinin özellikle Rusya’nın kışkırtması nedeniyle Girit, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Bosna ve Hersek’te ayaklanmalar çıktı. Avrupalıların işe karışmasıyla Tersane-İstanbul Konferansı toplandı. (23 Aralık 1876) Aynı gün Mithat Paşa’nın başkanlığında hazırlanmış olan Kanun-u Esasi ilan edilerek meşruti sisteme geçildiği ilan edildi. Meşrutiyetin ilanının konferans gününe denk getirilmesi tesadüfi değildi. Osmanlı Devleti bu ilanla Avrupa Devletlerine iç işlerine karışmamaları konusunda mesaj vermek istemiştir.
Kanun-u Esasinin Bazı Maddeleri:
- Yasama görevi; Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisine verilecek.
- Ayan Meclisi üyeleri padişah tarafından ölünceye kadar tayin edilebilecek.
- Mebusan meclisinin üyeleri dört yılda bir yapılan seçime her elli bin Osmanlı erkeğinin seçeceği milletvekillerinden oluşacak.
- Yürütme yetkisi; başında padişahın bulunduğu Bakanlar Kuruluna verilecek.
- Kanun teklifini sadece hükümet yapabilecek.
- Meclisi açma ve kapatma yetkileri padişaha ait olacak.
- Hükümet meclise karşı değil, padişaha karşı sorumlu olacak.
- Temel haklar devlet güvencesinde olacak.
- Padişah, polis araştırması yaptırabilecek ve suçluları sürgüne gönderebilecek.
Önemi:
- Anayasa Belçika ve Rusya yasalarından esinlenerek hazırlanmıştır.
- Türk tarihinin ilk anayasasıdır.
- Halk ilk defa kısmen de olsa padişahın yanında yönetime ortak olmuştur.
- Osmanlı halkının bir kısmı yani erkekler ilk defa seçme ve seçilme hakkı kullanmıştır.
- Osmanlı tarihinde ilk kez yönetim şekli-rejim değişmiştir.
Osmanlı Parlamentosunun Açılması
Ahmet Vefik Paşa başkanlığındaki Meclis-i umumi adı verilen ilk Osmanlı parlamentosu anayasanın ilanından yaklaşık 4 ay sonra 19 Mart 1877’de açıldı. Bu mecliste padişahın doğrudan atadığı 25 ayan milletvekili ile 115 tane halkın belirlediği milletvekili yer almıştır. Gayrımüslim halkın seçtiği 46 milletvekiline karşılık Müslümanların belirlediği milletvekili sayısı 69’dur. Osmanlı halkının ne denli etnik ve dini açıdan farklı olduğu milletvekili sayısından anlaşılabilmektedir.
Mecliste karar alımında etnik ve dini farklılıkların da etkisiyle sorunlar yaşanıyordu. Milli birlik beraberlik söz konusu değildi. II. Abdülhamit bu durumdan oldukça rahatsız oluyordu. 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nı bahane ederek 14 Şubat 1878’de anayasal yetkisini kullanarak meclisi kapattı ve anayasayı yürürlükten kaldırdı. Böylece meşruti sistemden tekrar monarşi sistemine dönülmüş oldu. I. Meşrutiyet Dönemi toplamda 14 ay sürmüştür. 1878’den itibaren 1908’e dek sürecek olan İstibdat Dönemi başlamıştır.
